Με αφορμή την πρόσφατη τριμερή σύνοδο Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ, η Άγκυρα υιοθετεί μια αναθεωρητική ρητορική που ξεπερνά τα όρια της διπλωματίας και αγγίζει τον πυρήνα της εθνικής κυριαρχίας ανεξάρτητων κρατών.

Αν και η ανακοίνωση ισχυρίζεται πως η συνεργασία αυτή «δεν αποτελεί απειλή», το περιεχόμενό της αποκαλύπτει μια βαθιά ενοχλημένη δύναμη που επιδιώκει να επιβάλει τη λογική των «σφαιρών επιρροής» στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ειδικότερα, η τουρκική πλευρά φαίνεται να διεκδικεί εμμέσως δικαίωμα «έγκρισης» για τις στρατηγικές επιλογές τρίτων χωρών.

Ωστόσο, η Ελλάδα, η Κυπριακή Δημοκρατία και το Ισραήλ, ως κυρίαρχα κράτη, έχουν το αναφαίρετο δικαίωμα –βάσει του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ– να αναπτύσσουν συμμαχίες που προάγουν την περιφερειακή ασφάλεια.

Η απαίτηση της Τουρκίας να αναπροσαρμόζονται οι διεθνείς σχέσεις με γνώμονα τη δική της ανοχή, αποτελεί μια πρακτική που δεν συνάδει με τον δημοκρατικό κόσμο, αλλά παραπέμπει σε αυταρχικές αντιλήψεις επιβολής.

Το «γκριζάρισμα» του Αιγαίου και του FIR Αθηνών

Στο πεδίο του Αιγαίου, η Άγκυρα επαναφέρει την πάγια αλλά παράνομη θέση της περί «διεθνούς εναέριου χώρου», επιχειρώντας να νομιμοποιήσει τις διαρκείς παραβιάσεις και την περιφρόνηση των κανόνων του ICAO.

Με το να αποδίδει την ένταση σε δήθεν «ελληνική ασυνέπεια», η Τουρκία μετατρέπει ένα σαφές νομικό πλαίσιο σε εργαλείο πολιτικής πίεσης. Στην πραγματικότητα, αμφισβητεί το FIR Αθηνών για να διατηρήσει ανοιχτό το παράθυρο της στρατιωτικής κλιμάκωσης, βαφτίζοντας την αυθαιρεσία ως «νόμιμη δραστηριότητα».

Η Κύπρος ως μοχλός πίεσης

Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η ευθεία αναφορά στον ρόλο της Τουρκίας ως «εγγυήτριας δύναμης» για το ψευδοκράτος. Η δήλωση ότι η Άγκυρα «δεν θα διστάσει να ασκήσει τα δικαιώματά της» στο μέλλον, λειτουργεί ως ωμός εκβιασμός και υπενθύμιση στρατιωτικής ισχύος προς τη Λευκωσία.

Σε μια περίοδο κρίσιμης γεωπολιτικής κινητικότητας, η Τουρκία χρησιμοποιεί το Κυπριακό ως μοχλό πίεσης για να εμποδίσει οποιαδήποτε περιφερειακή συνεργασία στην οποία δεν έχει τον πρώτο λόγο

Παρά τις περιστασιακές αναφορές σε «ήρεμα νερά», η ανακοίνωση αυτή επιβεβαιώνει ότι η τουρκική στρατηγική παραμένει σταθερά αναθεωρητική, επιμένοντας στην αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων και διεθνώς κατοχυρωμένων αρμοδιοτήτων τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η ανακοίνωση του Τουρκικού Υπουργείου Εθνικής Άμυνας

«Η εν λόγω πρωτοβουλία δεν συνιστά, από στρατιωτικής άποψης, απειλή κατά της Τουρκίας. Η Τουρκία συνεχίζει με αποφασιστικότητα τη στάση της υπέρ της διατήρησης της σταθερότητας στην περιοχή και της συνέχισης του διαλόγου.

Οι δηλώσεις του Ισραήλ που στρέφονται κατά της Τουρκίας, καθώς και ρητορικές που ενδέχεται να αυξήσουν την ένταση στην περιοχή, δεν έχουν καμία βάση στο πεδίο ούτε στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου.

Η χώρα μας τάσσεται υπέρ του εποικοδομητικού διαλόγου στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο στη βάση της συμμαχίας στο ΝΑΤΟ, ωστόσο πρέπει να είναι γνωστό ότι ενέργειες που αντίκεινται στο πνεύμα της συμμαχίας δεν μπορούν να αλλάξουν την κατάσταση επί του πεδίου.

Η στάση της Τουρκίας όσον αφορά την ασφάλεια και τα δικαιώματα της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» είναι σαφής και αμετάβλητη. Η Τουρκία δεν έχει μέχρι σήμερα διστάσει να ασκήσει τις αρμοδιότητες που της παρέχει το καθεστώς της εγγυήτριας δύναμης και δεν θα διστάσει ούτε στο μέλλον.

Συνολικά, η πλευρά που αυξάνει την ένταση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι η Τουρκία, αλλά οι αποκλειστικές και μονομερείς ενέργειες και οι προσεγγίσεις που επιχειρούν να δημιουργήσουν τετελεσμένα. Η Τουρκία υποστηρίζει τη διαμόρφωση της περιοχής ως ζώνης συνεργασίας και σταθερότητας και όχι ως πεδίου σύγκρουσης».

«Οι πτήσεις στο Αιγαίο πραγματοποιούνται σε διεθνή εναέριο χώρο»

Παράλληλα, στην ανακοίνωση γίνεται αναφορά στις παραβίασεις εναέριου χώρου της Ελλάδας. Όπως αναφέρεται, «στη βάση των ισχυρισμών περί παραβίασης εναέριου χώρου βρίσκεται η ασυνέπεια της Ελλάδας στην προσέγγισή της όσον αφορά τα χωρικά ύδατα και τον εναέριο χώρο, μια προσέγγιση χωρίς ιστορικό ή διεθνές προηγούμενο. Οι πτήσεις που πραγματοποιεί η χώρα μας στο Αιγαίο λαμβάνουν χώρα σε διεθνή εναέριο χώρο. Η Τουρκία επιδιώκει την επίλυση όλων των διαφορών με την Ελλάδα μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων, στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, της αμοιβαίας καλής θέλησης και των σχέσεων καλής γειτονίας, με ειρηνικά μέσα».

Τι πραγματικά είναι το FIR Αθηνών

Το FIR (Flight Information Region) αποτελεί περιοχή ευθύνης για την παροχή υπηρεσιών ασφάλειας της εναέριας κυκλοφορίας, όπως αυτή καθορίζεται από τον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO). Το FIR Αθηνών ανατέθηκε στην Ελλάδα το 1952 και επιβεβαιώθηκε το 1958, όχι με ελληνική μονομερή απόφαση, αλλά στο πλαίσιο διεθνούς συμφωνίας, με γνώμονα την ασφάλεια των πτήσεων στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου.

Πρόκειται για αρμοδιότητα διαχείρισης και ελέγχου της ασφάλειας της εναέριας κυκλοφορίας, όχι για άσκηση εθνικής κυριαρχίας. Το FIR Αθηνών εκτείνεται σε διεθνή εναέριο χώρο και δεν ταυτίζεται με τα ελληνικά χωρικά ύδατα ή τον εθνικό εναέριο χώρο. Ωστόσο, ακριβώς επειδή αφορά τη συνολική εικόνα της εναέριας δραστηριότητας στο Αιγαίο, αποκτά ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία.

Η τουρκική αμφισβήτηση και η κατάθεση σχεδίων πτήσης

Η Τουρκία, εδώ και δεκαετίες, αρνείται συστηματικά να καταθέτει σχέδια πτήσης για στρατιωτικά της αεροσκάφη που εισέρχονται στο FIR Αθηνών. Η στάση αυτή δεν είναι αποτέλεσμα τεχνικής διαφωνίας, αλλά συνειδητή πολιτική επιλογή.

Τυπικά, η Άγκυρα επικαλείται τη Σύμβαση του Σικάγο του 1944, η οποία εξαιρεί τα κρατικά και στρατιωτικά αεροσκάφη από τις ρυθμίσεις που ισχύουν για την πολιτική αεροπορία. Ωστόσο, στην πράξη, οι κανόνες και οι πρακτικές του ICAO προβλέπουν ότι για λόγους ασφάλειας της γενικής εναέριας κυκλοφορίας, ακόμη και τα στρατιωτικά αεροσκάφη οφείλουν να συμμορφώνονται με τις διαδικασίες του κράτους που έχει την ευθύνη του FIR.

Η ελληνική θέση δεν στηρίζεται σε αξίωση κυριαρχίας, αλλά στην ανάγκη αποφυγής επικίνδυνων καταστάσεων στον αέρα. Η μη κατάθεση σχεδίων πτήσης δημιουργεί «τυφλά σημεία» στην εικόνα της εναέριας κυκλοφορίας και αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο ατυχημάτων, ιδίως σε περιοχές με αυξημένη πολιτική και στρατιωτική δραστηριότητα.

Η ελληνική απάντηση για τη Σύμβαση του Σικάγο

Η ελληνική θέση είναι σαφής και απολύτως ευθυγραμμισμένη με το διεθνές δίκαιο. Η Αθήνα δεν αμφισβητεί ότι η Σύμβαση του Σικάγο του 1944 αλλά επισημαίνει ότι το ίδιο το κείμενο της Σύμβασης, και ειδικότερα το άρθρο 3(δ), επιβάλλει στα κράτη την υποχρέωση να λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε τα κρατικά και στρατιωτικά αεροσκάφη να μην θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια της πολιτικής εναέριας κυκλοφορίας.

Σε μια περιοχή όπως το Αιγαίο, με εξαιρετικά πυκνή πολιτική αεροπορική δραστηριότητα και περιορισμένο εναέριο χώρο, η μη κατάθεση σχεδίων πτήσης από στρατιωτικά αεροσκάφη δεν αποτελεί απλώς νομική διαφωνία, αλλά σοβαρό ζήτημα ασφάλειας πτήσεων.

Υπό αυτό το πρίσμα, η ελληνική πλευρά τονίζει ότι η άρνηση συμμόρφωσης με τις διαδικασίες του FIR δεν μπορεί να βαφτίζεται «διεθνής εναέριος χώρος», καθώς δημιουργεί επικίνδυνα κενά στην εικόνα εναέριας κυκλοφορίας και υπονομεύει το ίδιο το πλαίσιο ασφάλειας που έχει θεσπίσει η διεθνής κοινότητα.

Γιατί το FIR Αθηνών παραμένει κομβικό

Το FIR Αθηνών αποτελεί έναν από τους βασικούς μηχανισμούς μέσω των οποίων διασφαλίζεται η προβλεψιμότητα και η ασφάλεια στο Αιγαίο. Η διαχείρισή του από την Ελλάδα δεν είναι προνόμιο, αλλά διεθνής υποχρέωση. Κάθε προσπάθεια αμφισβήτησής του δεν πλήττει μόνο την Αθήνα, αλλά το ίδιο το σύστημα κανόνων που διέπει την εναέρια κυκλοφορία σε μια από τις πιο ευαίσθητες γεωπολιτικά περιοχές της Ευρώπης.

Υπό αυτό το πρίσμα, η τουρκική ρητορική περί «διαλόγου» και «σταθερότητας» έρχεται σε αντίθεση με την πρακτική της. Το FIR Αθηνών δεν είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης, αλλά στοιχείο διεθνούς τάξης και ασφάλειας, η οποία δοκιμάζεται κάθε φορά που η Άγκυρα επιλέγει να το αντιμετωπίζει ως εργαλείο πίεσης και όχι ως κοινό κανόνα.