Η παραπάνω υπόθεση φέρνει στο φως της δημοσιότητας τα αστρονομικά ποσά που διακινούνται στον κόσμο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που πραγματικά σοκάρουν.

Οπως παρατηρούν άνθρωποι της αγοράς της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η δωρεά σπέρματος δεν είναι πλέον απλώς μία ιατρική πράξη αλληλεγγύης, αλλά ένας πλήρως αναπτυγμένος επιχειρηματικός τομέας. Συγκεκριμένα, ανέφεραν στον «Ε.Τ.» της Κυριακής: «Μιλάμε για μια παγκόσμια βιομηχανία, με εξαγωγές, τιμοκαταλόγους και στρατηγικές ανάπτυξης», εξηγώντας ότι η ζήτηση αυξάνεται σταθερά, ενώ η προσφορά παραμένει περιορισμένη.

Τα φίλτρα

Τα στοιχεία δείχνουν ότι λιγότεροι από πέντε στους εκατό άνδρες που δηλώνουν ενδιαφέρον για δωρεά καταφέρνουν, τελικά, να περάσουν τα αυστηρά φίλτρα. Οι υποψήφιοι ελέγχονται για λοιμώξεις, γενετικές παθήσεις, ποιότητα και αντοχή του σπέρματος στη διαδικασία της κατάψυξης, ενώ σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν και ηλικιακά όρια. Το αποτέλεσμα είναι μία μικρή δεξαμενή δωρητών, γεγονός που αναγκάζει πολλές χώρες να εισάγουν γενετικό υλικό από το εξωτερικό. Στη Βρετανία, σύμφωνα με επαγγελματίες του κλάδου, περίπου το μισό σπέρμα που χρησιμοποιείται προέρχεται από άλλες χώρες.

Στο επίκεντρο αυτής της διεθνούς αλυσίδας βρίσκεται η Δανία. Η χώρα φιλοξενεί μερικές από τις μεγαλύτερες τράπεζες σπέρματος στον κόσμο και έχει μετατραπεί σε εξαγωγικό κόμβο γενετικού υλικού. Ανθρωποι του χώρου μιλούν ανοιχτά για το λεγόμενο «σπέρμα των Βίκινγκς», μία φράση που έχει αποκτήσει σχεδόν εμπορική αξία. Οπως επισημαίνουν, χαρακτηριστικά όπως τα ξανθά μαλλιά και τα γαλανά μάτια θεωρούνται ελκυστικά από γυναίκες διαφορετικών εθνοτικών υποβάθρων, ενώ η κουλτούρα δωρεάς στη Δανία διευκολύνει τη στρατολόγηση δοτών.

Οι διεθνείς εκτιμήσεις για τον παγκόσμιο τζίρο της αγοράς δωρεάς σπέρματος κινούνται μεταξύ 5 και 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Το μέγεθος αυτό δεν αφορά μόνο την πώληση των ίδιων των δειγμάτων, αλλά ένα ολόκληρο πλέγμα υπηρεσιών, όπως συλλογή και εργαστηριακό έλεγχο, γενετικό screening, κρυοσυντήρηση, μακροχρόνια αποθήκευση, διεθνή μεταφορά βιολογικού υλικού και συνεργασίες με κλινικές εξωσωματικής γονιμοποίησης. Οσο πιο ευρύς είναι ο ορισμός της αγοράς τόσο πιο καθαρά αποτυπώνεται ότι η δωρεά σπέρματος έχει ξεφύγει προ πολλού από τα όρια μίας απλής ιατρικής πράξης.

Βόρεια Αμερική

Στην κορυφή αυτής της παγκόσμιας αγοράς βρίσκεται η Βόρεια Αμερική. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς παράγουν περίπου το 40% του συνολικού τζίρου, δηλαδή έσοδα της τάξης των 2 έως 2,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον χρόνο. Η αμερικανική αγορά είναι η πιο ώριμη και εμπορικά αναπτυγμένη, με τράπεζες σπέρματος που λειτουργούν σχεδόν ως εταιρίες βιοτεχνολογίας. Το γενετικό υλικό παρουσιάζεται ως «προϊόν» με χαρακτηριστικά, επιλογές και επίπεδα ποιότητας, ενώ οι τιμές αντανακλούν αυτήν τη λογική. Ενα φιαλίδιο σπέρματος μπορεί να κοστίζει από 500 έως και πάνω από 1.200 δολάρια, χωρίς να υπολογίζονται πρόσθετες χρεώσεις για γενετικούς ελέγχους, αποθήκευση ή αποκλειστική χρήση συγκεκριμένου δότη. Η υψηλή τιμή ανά μονάδα, σε συνδυασμό με τον μεγάλο αριθμό κύκλων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, εξηγεί γιατί η αμερικανική αγορά καθορίζει τις παγκόσμιες ισορροπίες του κλάδου.

Η Ευρώπη ακολουθεί με διαφορετικούς όρους. Ο ετήσιος τζίρος της ευρωπαϊκής αγοράς δωρεάς σπέρματος εκτιμάται περίπου στο 1,5 έως 1,6 δισ. δολάρια, με προοπτική περαιτέρω αύξησης μέσα στην επόμενη δεκαετία. Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η ευρωπαϊκή αγορά είναι έντονα ρυθμισμένη και κατακερματισμένη. Κάθε χώρα έχει το δικό της νομικό πλαίσιο για την ανωνυμία των δοτών, τα όρια αποζημίωσης και τον μέγιστο αριθμό παιδιών ανά δότη. Αυτές οι διαφορές έχουν δημιουργήσει ένα ιδιότυπο διακρατικό δίκτυο, στο οποίο ορισμένες χώρες -με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Δανία- λειτουργούν ως βασικοί προμηθευτές γενετικού υλικού για ολόκληρη την ήπειρο. Οι τιμές στην Ευρώπη είναι συνήθως χαμηλότερες από τις αμερικανικές, κινούνται όμως σε ένα εύρος από 600 έως 1.500 ευρώ ανά φιαλίδιο, με τον μεγάλο όγκο αποστολών να διατηρεί τον συνολικό τζίρο σε υψηλά επίπεδα.

Μέσα σε αυτό το ευρωπαϊκό περιβάλλον, η Ελλάδα κατέχει μία μικρή αλλά υπαρκτή θέση. Δεν υπάρχουν επίσημα δημόσια στοιχεία που να αποτυπώνουν τον συνολικό τζίρο της δωρεάς σπέρματος στη χώρα, ωστόσο η εικόνα μπορεί να σχηματιστεί έμμεσα. Η Ελλάδα πραγματοποιεί σημαντικό αριθμό κύκλων εξωσωματικής γονιμοποίησης, σε μεγάλο βαθμό λόγω του λεγόμενου τουρισμού γονιμότητας, καθώς προσελκύει ασθενείς από το εξωτερικό. Από αυτούς τους κύκλους, ένα ποσοστό -εκτιμώμενο μεταξύ 3% και 10%- βασίζεται στη χρήση δωρεάς σπέρματος.

ΤΑ 70€ ΜΕ 90€ ΣΤΟΝ ΔΩΡΗΤΗ

Από 600 έως 1.000 ευρώ η προμήθεια υλικού

Με βάση τις ισχύουσες τιμές, ένα ζευγάρι μπορεί να πληρώσει από 600 έως 1.000 ευρώ κάθε φορά που προμηθεύεται γενετικό υλικό, συχνά περισσότερες από μία φορές μέσα στην ίδια θεραπευτική προσπάθεια. Από την άλλη πλευρά, οι δότες αποζημιώνονται με ποσά της τάξης των 70 έως 90 ευρώ ανά δωρεά, με δυνατότητα επανάληψης της διαδικασίας έξι έως οκτώ φορές. Η διαφορά ανάμεσα στην αποζημίωση του δότη και την τελική τιμή για τον λήπτη αποκαλύπτει το οικονομικό βάρος των εργαστηριακών ελέγχων, της αποθήκευσης και της διαχείρισης του γενετικού υλικού. Με αυτές τις παραμέτρους, ο ετήσιος τζίρος της αγοράς δωρεάς σπέρματος στην Ελλάδα εκτιμάται ότι κυμαίνεται μεταξύ 1 και 6 εκατομμυρίων ευρώ, με ένα ρεαλιστικό μέσο σενάριο γύρω στα 2,5 εκατομμύρια.

Τα ποσά αυτά, ωστόσο, δεν αποτυπώνουν το πλήρες οικονομικό αποτύπωμα. Η δωρεά σπέρματος λειτουργεί ως καταλύτης για έναν πολύ μεγαλύτερο κύκλο χρήματος, καθώς συνδέεται άμεσα με τις υπηρεσίες των κλινικών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, τις ιατρικές πράξεις και τη μακροχρόνια παρακολούθηση των ασθενών. Ετσι, μια δραστηριότητα που παραμένει σχετικά χαμηλά στον δημόσιο λόγο ενσωματώνεται στην πράξη σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία της γονεϊκότητας, γιατί ο τζίρος των περίπου 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως δεν είναι απλώς ένας αριθμός. Αντανακλά τη μετάβαση της αναπαραγωγής σε ένα οργανωμένο πεδίο υπηρεσιών, όπου το γενετικό υλικό αποκτά μετρήσιμη οικονομική αξία.