Ηρθε για να ξανασυναντηθούμε – όχι μόνο ως δημοσιογράφοι ή αναγνώστες με συγγραφέα, αλλά ως άνθρωποι που κουβαλούν τη μνήμη, την απογοήτευση, την ανάγκη για αλήθεια.
Ο συγγραφέας μίλησε στον «Ε.Τ.» για όλα: Για το τέλος (ή όχι) του ήρωά του, του Μάριο Κόντε, για τη λογοκρισία και το θαύμα της επιβίωσης, για την Κούβα – την πατρίδα και το τραύμα του και για τη λογοτεχνία που σώζει όταν όλα γύρω σωπαίνουν.

Ο τίτλος του βιβλίου, «Τέλειο παρελθόν», μοιάζει σχεδόν ειρωνικός. Για τον Κόντε, υπάρχει, πράγματι, ένα παρελθόν που ήταν ποτέ «τέλειο»;

Για τον Κόντε, δεν υπήρξε ποτέ ένα πραγματικά «τέλειο» παρελθόν. Ολη του η πορεία είναι μια προσπάθεια να καταλάβει γιατί το παρελθόν δεν ήταν αυτό που του παρουσιάστηκε. Ο τίτλος του βιβλίου είναι σαφώς ειρωνικός. Ανήκει σε έναν χαρακτήρα που προσπαθεί να εξωραΐσει μια εποχή της Κούβας. Αλλά ο Κόντε, που έχει ζήσει τις διαψεύσεις και τις προδοσίες αυτής της εποχής, δεν πείθεται. Ξέρει πως το παρελθόν είναι γεμάτο αντιφάσεις και πικρές αλήθειες. Κι όμως, επιστρέφει συνεχώς σε αυτό, γιατί είναι ο μόνος τρόπος να εξηγήσει το παρόν. Το «Τέλειο παρελθόν» δεν είναι παρά μια επικίνδυνη αυταπάτη – και η μνήμη, όπως πάντα, παλεύει με την αλήθεια.

Είναι πια ξεκάθαρο ότι ο Μάριο Κόντε είναι κάτι πολύ περισσότερο από ήρωας. Εχετε πει πως σας πλησίασε τόσο, που έγινε η φωνή και τα μάτια σας. Πώς εξελίχθηκε αυτή η σχέση; Σας τρομάζει ή σας παρηγορεί η ταύτιση αυτή;

Η σχέση μου με τον Μάριο Κόντε είναι σχεδόν ανθρώπινη. Ξεκίνησε ως λογοτεχνικός ήρωας, αλλά με τον καιρό μετατράπηκε σε προέκταση του εαυτού μου. Δεν ήταν κάτι που σχεδίασα εξαρχής. Ηρθε σταδιακά, όσο τον άφηνα να σκέφτεται και να βλέπει τον κόσμο με τον τρόπο που τον έβλεπα κι εγώ.

Σήμερα, μπορώ να πω πως μέσα από τον Κόντε έχω πει πράγματα που ίσως δεν τολμούσα να πω ως Λεονάρδο. Είναι ο πιο ειλικρινής μου εαυτός – αυτός που απογοητεύεται, που θυμώνει, που αγαπά, που θυμάται. Οχι, δεν με τρομάζει η ταύτιση. Ισα ίσα, με παρηγορεί. Είναι σαν να κουβαλάμε μαζί τις ίδιες πληγές, τα ίδια όνειρα. Και γι’ αυτό, κάθε φορά που γράφω για τον Κόντε, είναι σαν να ξαναβρίσκω την αλήθεια μου.

Ο Κόντε δεν ερευνά πια μόνο εγκλήματα, αλλά και την ίδια την κουβανική κοινωνία, τη φθορά της, τις απογοητεύσεις της. Ηταν συνειδητή απόφαση να μετατρέψετε την αστυνομική αφήγηση σε κοινωνικό χρονικό;

Απολύτως συνειδητή. Από την αρχή, ήξερα πως αν επρόκειτο να γράψω αστυνομικά μυθιστορήματα στην Κούβα, αυτά δεν θα μπορούσαν να είναι μόνο ιστορίες εγκλήματος. Θα έπρεπε να είναι ιστορίες της κοινωνίας μας. Ο Κόντε δεν είναι ένας τυπικός ντετέκτιβ, είναι ένας παρατηρητής, ένας στοχαστής. Μέσα από τις έρευνές του, προσπαθεί να καταλάβει τι πήγε στραβά – όχι μόνο σ’ ένα έγκλημα, αλλά στην ίδια τη χώρα.

Η Κούβα είναι γεμάτη αντιφάσεις, όνειρα που διαψεύστηκαν, αξίες που αλλοιώθηκαν. Ο Κόντε τις βλέπει όλες και τις καταγράφει. Το αστυνομικό πλαίσιο μού δίνει τη δομή, αλλά αυτό που πραγματικά με ενδιαφέρει είναι το χρονικό της κοινωνικής φθοράς, καθώς και ο τρόπος που το άτομο αντιδρά σ’ αυτήν. Είναι μια λογοτεχνία που ξεκινά από το έγκλημα, αλλά καταλήγει στην ψυχή της Κούβας.

Εχετε πει πως ο Κόντε μεγαλώνει μαζί σας και ότι φέρει τους ίδιους φόβους, αμφιβολίες και σωματικούς πόνους. Μπορεί η λογοτεχνία, μέσα από αυτόν, να δώσει φωνή σε μια γενιά;

Ναι, νομίζω ότι αυτό συμβαίνει και είναι ίσως το πιο συγκινητικό μέρος αυτής της λογοτεχνικής διαδρομής. Ο Κόντε δεν είναι μόνο δικός μου, είναι ένας καθρέφτης για πολλούς ανθρώπους της γενιάς μου. Γερνάμε μαζί. Εχει πόνους στα γόνατα όπως έχω κι εγώ, κουβαλά απογοητεύσεις, ερωτήματα και μια αίσθηση ότι ο κόσμος που ονειρευτήκαμε δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. Κι όμως, συνεχίζει να νοιάζεται, να ψάχνει, να θυμάται. Μέσα από τον Κόντε, ήθελα να ακουστεί αυτή η φωνή – η φωνή μιας γενιάς που είδε τις ελπίδες της να ξεθωριάζουν, αλλά δεν έπαψε να πιστεύει πως αξίζει να καταγράφεις την αλήθεια. Αν αυτή η φωνή φτάνει σε άλλους, τότε, ναι: η λογοτεχνία έχει καταφέρει κάτι σημαντικό.

Ποια στοιχεία του Κόντε πιστεύετε ότι εξηγούν αυτήν τη βαθιά ταύτιση των Κουβανών -και όχι μόνο- μαζί του; Είναι η μοναξιά του, η επιμονή του, η ηθική του ή κάτι άλλο;

Νομίζω ότι είναι όλα αυτά μαζί, αλλά, κυρίως, η ανθρώπινη αλήθεια του. Ο Κόντε είναι μόνος, αλλά δεν είναι ένας ηττημένος, είναι ένας άνθρωπος που παλεύει καθημερινά με τη συνείδησή του, με τις μνήμες του και με έναν κόσμο που δεν τον ικανοποιεί. Δεν είναι ήρωας με τη συμβατική έννοια. Είναι ευάλωτος, κάνει λάθη, αμφιβάλλει, αλλά έχει κάτι σπάνιο: παραμένει πιστός σε έναν προσωπικό κώδικα ηθικής, ακόμα κι όταν γύρω του όλα αλλάζουν ή καταρρέουν.

Οι Κουβανοί τον αναγνωρίζουν γιατί κουβαλά τα ίδια βάρη με αυτούς: την κούραση, την ελπίδα, τη μνήμη, την αμφισβήτηση. Και δεν είναι μόνο οι Κουβανοί. Πιστεύω πως πολλοί άνθρωποι στον κόσμο νιώθουν αυτήν την ταύτιση, γιατί βλέπουν στον Κόντε έναν χαρακτήρα που δεν τα παρατά, δεν ξεχνά και δεν παύει να αισθάνεται. Είναι αυτός που λέει δυνατά όσα πολλοί νιώθουν και σιωπούν.

Ποια είναι η σημασία της λογοτεχνικής αλήθειας μέσα σε ένα πλαίσιο όπου η «πραγματικότητα» ελέγχεται ή αποκρύπτεται; Τι ρόλο παίζει η μυθοπλασία σε κοινωνίες όπως η κουβανική;

Η λογοτεχνία είναι ένα από τα λίγα καταφύγια της αλήθειας όταν η επίσημη πραγματικότητα λογοκρίνεται ή παραποιείται. Στην Κούβα -και σε άλλες παρόμοιες κοινωνίες- πολλές φορές δεν μπορείς να πεις τα πράγματα όπως είναι. Αλλά μπορείς να τα πεις μέσα από ιστορίες, χαρακτήρες, σύμβολα. Η μυθοπλασία λειτουργεί σαν καθρέφτης που παραμορφώνει λιγάκι για να φανερώσει περισσότερα.

Ο αναγνώστης καταλαβαίνει. Διαβάζει πίσω από τις λέξεις. Και τότε, η μυθοπλασία αποκτά μεγαλύτερη δύναμη από την «πραγματικότητα», γιατί μεταφέρει συναισθηματική αλήθεια, κοινωνική παρατήρηση, εσωτερικό κραδασμό. Γι’ αυτό γράφω. Γιατί η λογοτεχνία μπορεί να πει όσα δεν λέγονται και να ακουστεί ακόμα κι εκεί όπου όλα τα μικρόφωνα είναι σβηστά.

Αν αυτό είναι, πράγματι, το «τέλειο» παρελθόν του Μάριο Κόντε, τι του επιφυλάσσει το μέλλον; Σκέφτεστε ήδη μια επόμενη ιστορία του ή ήταν αυτό το κλείσιμο ενός κύκλου; Μιας και μιλήσαμε για αλήθειες, σας έχει λογοκρίνει ποτέ κανείς για όλα όσα γράφετε;

Δεν ξέρω αν θα είναι η τελευταία του ιστορία. Το λέω κάθε φορά, αλλά πάντα επιστρέφει ή επιστρέφω εγώ σ’ αυτόν. Ο Κόντε έχει ακόμη πράγματα να πει, γιατί η ζωή γύρω του συνεχίζει να γεννά ερωτήματα, ελλείψεις, πληγές. Οσο για τη λογοκρισία, ναι, συνέβη. Οταν έγραψα το «Αιρετικοί», και συγκεκριμένα το κεφάλαιο που αναφέρεται στην εξόντωση των Κουβανών που προσπάθησαν να διαφύγουν, ένα μέλος της επίσημης επιτροπής μού είπε: «Αυτό δεν πρέπει να δημοσιευτεί, είναι επικίνδυνο».

Δεν απάντησα. Το βιβλίο εκδόθηκε στο εξωτερικό, διαβάστηκε, αγαπήθηκε και, μερικά χρόνια αργότερα, ο ίδιος άνθρωπος που με είχε απορρίψει ήταν παρών στην τελετή όπου μου απονεμόταν ένα από τα μεγαλύτερα κρατικά βραβεία της Κούβας. Ηταν μία στιγμή ειρωνείας, αλλά και απόδειξης ότι η λογοτεχνία βρίσκει τρόπους να επιβιώσει. Να κυκλοφορήσει, να αγγίξει, να πει αυτό που δεν λέγεται.

Δεν θέλω να γίνω ήρωας ούτε θύμα. Αλλά έμαθα ότι, όταν λες την αλήθεια σου με σεβασμό και πίστη, αργά ή γρήγορα θα ακουστεί. Και αν όχι από όλους, τότε από αυτούς που έχουν ανάγκη να την ακούσουν. Και αυτό -αυτό ακριβώς- είναι ο σκοπός μου.