Το υπουργείο Πολιτισμού δημιουργεί έναν σύγχρονο μουσειακό χώρο, με προϋπολογισμό 6,5 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, που θα επιτρέπει την ασφαλή διατήρηση, ανάδειξη και βέλτιστη θέαση αυτού του μοναδικού παγκόσμιας σημασίας ευρήματος.

Η έκθεση εστιάζει στην κατανόηση εκείνης της ταραγμένης περίοδού της ιστορίας της Αθήνας, χωρίς να εγκλωβίσει το βλέμμα του επισκέπτη στη βιαιότητα του ιστορικού επεισοδίου. Η κατά χώραν έκθεση των «Δεσμωτών», που αποτελεί μια σπάνια περίπτωση στον ελλαδικό χώρο, εξιστορεί το περιστατικό της συνολικής τιμωρίας μιας ομάδας ανθρώπων σιδηροδέσμιων αιχμάλωτων που εκτελέστηκαν και τάφηκαν σε πρόχειρη ομαδική ταφή στο νεκροταφείο του φαληρικού όρμου, επειδή ίσως θεωρήθηκαν εχθροί για την πόλη.

Η χρονολόγηση του σπανιότατου αυτού ευρήματος στην πρώιμη αρχαϊκή εποχή εικονογραφεί την περίοδο μεγάλων κοινωνικών αναταράξεων για την Αθήνα, της οποίας ο αστικός μύθος συνόψισε στην υπόθεση του Κυλώνειου Αγους.

Συγκεκριμένα, το εύρημα χρονολογείται, σύμφωνα με τους ανασκαφείς, στην ταραχώδη περίοδο του β’ μισού του 7ου αιώνα π.Χ. Το σημαντικό εύρημα των «Δεσμωτών του Φαλήρου» αφορά στην ομαδική ταφή ανθρώπινων σκελετών, η οποία εντοπίστηκε, τον Μάρτιο του 2016, στο πλαίσιο κατασκευής του έργου ανέγερσης του ΚΠΙΣΝ.

«Η εκτέλεση των “Δεσμωτών”, σύμφωνα με τα έως τώρα δεδομένα, έγινε επιτόπου» σημείωσε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, και επεσήμανε ότι τα άτομα ετάφησαν αλυσοδεμένα, καθώς σκελετοί φέρουν ακόμα τα μεταλλικά δεσμά τους. «Από το 2016 ως το 2020 δεν διασφαλίστηκε επαρκώς η προστασία του ευρήματος, με αποτέλεσμα μέρος του να χαθεί. Το 2020, προκειμένου να προστατευθεί, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το εύρημα, αποφασίστηκε η προσωρινή απόσπασή του και η επανατοποθέτησή του στην ίδια ακριβώς θέση, μετά την εξυγίανση του εδάφους», υπογράμμισε η κ. Μενδώνη κι εξήγησε ότι «το μόνιμο κέλυφος που κατασκευάζεται εντάσσεται αρμονικά στη διαμορφωμένη Εσπλανάδα, ενώ διαμορφώνεται ως λιτό υπόγειο κέλυφος για την επανατοποθέτηση των “Δεσμωτών”, επιτρέποντας τη βέλτιστη θέαση και κατανόηση του ευρήματος από τους επισκέπτες. Το κτιριακό κέλυφος διασυνδέεται με την έκθεση, επιδιώκοντας τη σταδιακή μετάβαση από το παρόν στο παρελθόν, από το φως στο σκοτάδι και τη βαθμιαία πνευματική, γνωστική, συναισθηματική προετοιμασία του επισκέπτη για το έκθεμα των “Δεσμωτών”. Ο νοηματικός και ο χωρικός σχεδιασμός της έκθεσης προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες της, κατά χώραν, διατήρησης, της προστασίας και ανάδειξης του μνημείου με έντονα συμφραστικό και, εν δυνάμει, συγκινησιακό περιβάλλον. Εστιάζοντας και στην κατανόηση του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου, ο επισκέπτης αντιλαμβάνεται τη σχέση των γεγονότων με τη γένεση της αθηναϊκής Δημοκρατίας». Οπως σημειώνεται, το σύνολο της μουσειακής υποδομής σχεδιάστηκε για να είναι καθολικά προσβάσιμο, ενώ η μουσειολογική και μουσειογραφική προσέγγιση εξετάζει τον αρχαιολογικό χώρο ως ιστορικό τόπο, εστιάζοντας σε ένα μοναδικό εύρημα που συνδέεται με ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός. Βασική αρχή είναι να αποδοθεί η ιστορική σημασία του ευρήματος με σεβασμό προς τους νεκρούς.

Σημειώνουμε ότι ο φαληρικός όρμος, πρώτο λιμάνι της αρχαίας Αθήνας, φιλοξένησε σε χρήση το μεγαλύτερο γνωστό νεκροταφείο της πόλης, από τον 8ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ. Από το 1863 έως σήμερα, οι έρευνες στον χώρο του παλαιού Ιπποδρόμου αποκάλυψαν σημαντικά ταφικά ευρήματα. Κορυφαίο, οι «Δεσμώτες», 79 σιδεροδέσμιοι εκτελεσθέντες.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ

Με αφηγηματική ροή θα γίνεται η περιήγηση

 Το υπό κατασκευή κτίριο ανάδειξης των αρχαιοτήτων καλύπτει 920 τ.μ. περίπου και έχει διακριτή ταυτότητα και λιτή μορφή. H επίσκεψη στην έκθεση των «Δεσμωτών» θα ακολουθεί μια συγκεκριμένη αφηγηματική ροή, που οδηγεί τον επισκέπτη από το παρόν στο παρελθόν, μέσα από οκτώ διαδοχικές ενότητες.

Αρχικά, στην «Πρόσβαση/είσοδο», ο επισκέπτης ενημερώνεται για το ευαίσθητο ζήτημα των ανθρώπινων καταλοίπων και των βιαιοθανάτων, έχοντας τη δυνατότητα να επιλέξει συνειδητά αν θα συνεχίσει την πορεία του. Ακολουθεί η «Κατάβαση/χρόνος», όπου η ράμπα συμβολίζει τη βύθιση στον χρόνο, την απομάκρυνση από τον 21ο αιώνα και το ΚΠΙΣΝ και την είσοδο στον αρχαίο κόσμο.

Στην ενότητα «Μετάβαση στον χώρο» (Φάληρο) παρουσιάζεται η τοπογραφία του φαληρικού όρμου και η σχέση του με την Αθήνα -απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από την Ακρόπολη, τότε μία ώρα δρόμος- με μια υπαινικτική σύγκριση της αρχαίας και της σημερινής χωροταξίας. Επειτα, στην «(Περι)διάβαση στον χώρο» (νεκροταφείο), αναδεικνύονται οι ταφικές πρακτικές, τα έθιμα και οι αντιλήψεις της εποχής για τον θάνατο και το άγνωστο.

Η πέμπτη ενότητα, «Μετάβαση από τον θεσμό στο νόμο», δίνει έμφαση στην κατανόηση των ανασκαφικών δεδομένων και στη σύνδεσή τους με τις πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν, μακροπρόθεσμα, στη γέννηση της αθηναϊκής Δημοκρατίας. Στη συνέχεια, οι επισκέπτες οδηγούνται προς τον ηµιυπαίθριο κυλινδρικό χώρο που ξεκινά από τη στάθµη του εδάφους και βυθίζεται σταδιακά.

Στον υπόγειο χώρο, τα σκελετικά κατάλοιπα θα είναι ορατά από δύο περιοχές, μέσω μεγάλων υαλόφρακτων ανοιγμάτων. Πρόκειται για τη «Στάση/κατά χώραν θέαση» που οδηγεί τον επισκέπτη στον χώρο των λειψάνων των «Δεσμωτών», έναν χώρο σιωπής.

Η έβδομη ενότητα, «Αναπαρά-σταση/παύση», μετατρέπει την «παγωμένη στιγμή» της Ιστορίας σε κίνηση, αξιοποιώντας τη θεραπευτική δύναμη της Τέχνης.

Τέλος, με την «Ανάβαση/έξοδο», ο επισκέπτης ακολουθεί την αντίστροφη πορεία, επιστρέφοντας στον χρόνο και στον τόπο του παρόντος.