Το υπουργείο Πολιτισμού είχε προαναγγείλει τη δημιουργία ενός εποπτευόμενου οργανισμού, με αποστολή την ενίσχυση της βιβλιοφιλίας και τη διεθνή προβολή της ελληνικής παραγωγής. Πρόκειται για το Ελληνικό Ιδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙΒΙΠ), το οποίο στις 4 Σεπτεμβρίου συμπληρώνει έναν χρόνο λειτουργίας. Ενας χρόνος που πιστοποιεί πως το βιβλίο αποκτά νέα δυναμική έχοντας έναν δραστήριο φορέα, με σαφή στρατηγική και όραμα. «Το ΕΛΙΒΙΠ σχεδιάζει με μεθοδικότητα ποικίλες δράσεις που υπηρετούν τους στρατηγικούς του άξονες και μια δομημένη πολιτική βιβλίου», δηλώνει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο αντιπρόεδρος του Ιδρύματος, δρ Παναγιώτης Κάπος, ανταποκρινόμενος στο κάλεσμά μας και συστήνει μερικούς από τους σταθμούς του ενός χρόνου ΕΛΙΒΙΠ, πτυχές του βιβλίου σήμερα, της φιλαναγνωσίας, αλλά και της «νέας τυπογραφίας».

• Δράσεις: Οπως μας περιγράφει ο κ. Κάπος, σε συνεργασία με εγχώριους και ευρωπαϊκούς φορείς της ανάγνωσης και του βιβλίου (Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, ΕΕΒΕΠ, «Read for Real») σχεδιάζονται σημαντικές δράσεις φιλαναγνωσίας, εκδηλώσεις με επίκεντρο το παιδικό-εφηβικό βιβλίο και καμπάνιες προώθησης του βιβλίου και της ανάγνωσης στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Το ΕΛΙΒΙΠ επανεκκίνησε δυναμικά το μεταφραστικό πρόγραμμα «GreekLit», εξέδωσε έντυπο δίγλωσσο κατάλογο με τα μεταφρασμένα έργα, ο οποίος τυπώθηκε για τις ανάγκες της 21ης ΔΕΒΘ, ενώ έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο του Ιδρύματος. Επιπλέον, για τη νέα φάση του προγράμματος έχουν ήδη εγκριθεί 40 αιτήσεις για επιχορήγηση ολόκληρης μετάφρασης και 23 αιτήσεις για επιχορήγηση δείγματος μετάφρασης. Αξίζει να αναφερθεί πως πρόκειται, κυρίως, για έργα σύγχρονων συγγραφέων που πρόκειται να μεταφραστούν σε περισσότερες από 18 γλώσσες και να συμβάλουν έμπρακτα στην εξωστρέφεια του ελληνικού βιβλίου και της λογοτεχνίας.

Στο πλαίσιο των σχεδιαζόμενων δράσεων, το ΕΛΙΒΙΠ ξεκινά σύντομα πρόγραμμα φιλοξενίας με την ονομασία «GreekLit Residency Program» στη Βίτσα Ζαγορίου Ιωαννίνων, με σκοπό τη στήριξη και τη διεύρυνση των μεταφράσεων ελληνικών βιβλίων, τη στήριξη των μεταφραστών ελληνικής λογοτεχνίας και τη δικτύωση του ΕΛΙΒΙΠ με αντίστοιχα προγράμματα του ευρωπαϊκού χώρου, σε πλαίσιο αμοιβαιότητας και ανταλλαγών.

• Ανάγνωση: Το καλοκαίρι, που τυπικά μας αποχαιρετά, είναι η κύρια εποχή που «ακυρώνει» τη δικαιολογία της έλλειψης χρόνου για διάβασμα. «Στην εποχή μας, η έλλειψη χρόνου για κάθε δραστηριότητα ψυχαγωγίας και διασκέδασης, όπως είναι και η ανάγνωση βιβλίων, αποτελεί μια πραγματικότητα. Από την άλλη πλευρά, το κρίσιμο ζήτημα αφορά την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων και των ενδιαφερόντων του κοινού και στο σημείο αυτό φαίνεται ότι το βιβλίο υποχωρεί, ειδικά στις νέες γενιές. Επομένως, το στοίχημα για τον κόσμο του βιβλίου είναι να πείσει για την προστιθέμενη αξία της ανάγνωσης βιβλίων, ότι αξίζει κανείς να επενδύσει τον χρόνο του (και τα χρήματά του) στην ανάγνωση βιβλίων, όχι μόνο την καλοκαιρινή περίοδο αλλά κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου», μας λέει.

Σχετικά με τα δεδομένα για την κίνηση του βιβλίου φέτος, ο κ. Κάπος αναφέρει το θέμα της έλλειψης αξιόπιστων στοιχείων για τον κόσμο του ελληνικού βιβλίου. «Διαχρονικά στη χώρα μας εντοπίζεται ένα σημαντικό κενό τόσο στη συστηματική συγκέντρωση όσο και στην οργάνωση της πληροφορίας, των στατιστικών και των δεδομένων με ολιστική οπτική και επιστημονική μεθοδολογία», σχολιάζει ο κ. Κάπος και επισημαίνει: «Η εικόνα που έχουμε για τον κλάδο και την κίνηση του βιβλίου στη χώρα μας δεν αποτυπώνεται πάντοτε με αξιόπιστα, επικαιροποιημένα και συγκρίσιμα στοιχεία, ενώ πολλές φορές αποτελεί εμπειρική διαπίστωση και υποκειμενική κρίση των επαγγελματιών. Στο πεδίο των δεδομένων και την κίνηση του βιβλίου, το ΕΛΙΒΙΠ, έχοντας διαγνώσει από την πρώτη ημέρα της λειτουργίας του τη διαχρονική ερευνητική υστέρηση, την ανάγκη ερευνητικής τυπολογίας και συγκεκριμένων δεικτών μέτρησης, σχεδιάζει δράσεις για την ανάπτυξη συνεργειών μεταξύ των φορέων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, με ενεργό συμμετοχή της ΕΛΣΤΑΤ».

• Βιβλιοπαραγωγή: Ωστόσο, οι λίγες πρόσφατες ποσοτικές έρευνες και η βιβλιογραφία του πεδίου συγκλίνουν σε κάποιες διαχρονικές διαπιστώσεις που χαρακτηρίζουν την ελληνική εκδοτική δραστηριότητα.

«Η σημερινή εικόνα χαρακτηρίζεται από την εντυποκεντρική διάσταση της εκδοτικής βιβλιοπαραγωγής, την οποία θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε δυσανάλογα μεγάλη σε σύγκριση με τα μεγέθη της χώρας μας. Επιπλέον, είναι εμφανείς οι τάσεις χωρικού συγκεντρωτισμού, καθώς η δραστηριοποίηση των συστηματικών εκδοτικών επιχειρήσεων εντοπίζεται στην Αθήνα σε ποσοστά άνω του 75%. Εμφανής είναι η απουσία μοντέλων συγχωνεύσεων, στρατηγικών συμμαχιών και συμπράξεων για τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας. Το μοντέλο της αυτοέκδοσης έχει σημαντικό αντίκτυπο στη σύγχρονη ελληνική βιβλιοπαραγωγή αυξάνοντας την παραγωγή σε θεματικές κατηγορίες όπως το μυθιστόρημα, την ποίηση και το παιδικό βιβλίο. Σχετικά με την ψηφιακή μετάβαση του κλάδου, αυτή φαίνεται πιο ώριμη στο πεδίο του ηλεκτρονικού εμπορίου, στο ψηφιακό μάρκετινγκ και την επικοινωνία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», αναφέρει ο κ. Κάπος. 

• Εκδόσεις: Η συζήτηση στρέφεται και στο κύριο γνώρισμα της ελληνικής εκδοτικής βιομηχανίας, στη «βιβλιοποικιλότητα, δηλαδή τη σημαντική εκδοτική ποικιλομορφία μέσα από την τυπογραφική και αισθητική διαφοροποίηση και τις ποικίλες θεματικές κατηγορίες βιβλίων που επιλέγονται προς έκδοση. Γενικότερα, η ποιότητα του ελληνικού βιβλίου αποτυπώνεται τόσο στον θεματικό πλουραλισμό όσο και στην αισθητική-τυπογραφική-μεταφραστική αρτιότητα», αναφέρει ο κ. Κάπος και επισημαίνει: «Για τον εκδοτικό κλάδο του βιβλίου στον 21ο αιώνα, ο κίνδυνος δεν ελλοχεύει μόνο στη χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο έλευση της Τεχνητής Νοημοσύνης και της πιθανής υπονόμευσης του βιβλίου ως τεχνουργήματος και των διαστάσεων που αυτό μπορεί να προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό (ψυχαγωγία, γνώση, πληροφόρηση), αλλά με μια ευρύτερη οπτική στην κυριαρχία της “οικονομίας της προσοχής” που λειτουργεί ανταγωνιστικά προς το βιβλίο και την αναγνωστική δραστηριότητα, που από τη φύση τους απαιτούν μεγαλύτερο χρόνο και προσήλωση σε σύγκριση με την ταχύτατη προσπέλαση της πληροφορίας στις οθόνες».

• Τεχνητή Νοημοσύνη: Σε αυτό το σημείο εισέρχονται στη συζήτησή μας η Τεχνητή Νοημοσύνη και το βιβλίο του κ. Κάπου «Το οικοσύστημα της εκδοτικής βιομηχανίας βιβλίου στον 21ο αιώνα» (εκδόσεις «Ι. Σιδέρης»), το οποίο χαρτογραφεί τον ελληνικό εκδοτικό χώρο στην ψηφιακή εποχή.

«Ο εκδοτικός κλάδος και γενικότερα οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες βρίσκονται ενώπιον πρωτόγνωρων προκλήσεων, αλλά και προοπτικών. Δεν υπάρχει πεδίο της αξιακής και εφοδιαστικής αλυσίδας τους που δεν επηρεάζεται από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Από τη δημιουργία ενός έργου, την παραγωγή του, την επικοινωνία και την πώλησή του, ευρύτερα κάθε επαγγελματική δραστηριότητα. Η συνομιλία του κλάδου με το πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης για να οδηγήσει σε γόνιμα αποτελέσματα θα έπρεπε να ξεκινήσει από την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών και των παραγωγών, την αμοιβή για τη χρήση των έργων πνευματικής ιδιοκτησίας, τη διαφάνεια της εκπαίδευσης των γλωσσικών μοντέλων. Κάτι που, δυστυχώς, δεν έγινε», σχολιάζει ο κ. Κάπος και επισημαίνει: «Τώρα είμαστε σε ένα σημείο αναδρομικής διόρθωσης, σε μια προσπάθεια συμφωνίας ενός σαφούς και δίκαιου ρυθμιστικού πλαισίου για τους δημιουργούς περιεχομένου. Δεν είμαι βέβαιος για την επιτυχή έκβαση των εύλογων αιτημάτων των δημιουργών. Από την άλλη, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για τον κλάδο και να δώσει πρωτόγνωρες δυνατότητες, αν αξιοποιηθεί δημιουργικά και με καινοτόμο στρατηγική. Αναμφίβολα, πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα που θα μας απασχολεί για πολύ καιρό. Ζούμε, πράγματι, σε ενδιαφέροντες καιρούς. Κατ’ αναλογία με τη θεώρηση της Eisenstein ότι η εφεύρεση της τυπογραφίας αποτέλεσε μια μη αναστρέψιμη διαδικασία μεγάλης εμβέλειας, το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί για την Τεχνητή Νοημοσύνη και για τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, οι οποίες οδηγούν με μη αναστρέψιμο τρόπο τον ανθρώπινο πολιτισμό σε θεμελιώδεις ανακατατάξεις. Πιθανότατα, ζούμε στην εποχή της “νέας τυπογραφίας”, με μία θεμελιώδη διαφορά σε σχέση με την εφεύρεση της τυπογραφίας. Η τυπογραφία, εκτός των άλλων, λειτούργησε ως μέσο διάχυσης των ιδεών, ως επιταχυντής διάδοσης του περιεχομένου, αλλάζοντας την υλική μορφή του βιβλίου, τους τρόπους πρόσβασης και ανάγνωσης, ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη λειτουργεί ως όχημα παραγωγής του ίδιου του περιεχομένου».

«Εστιάζουμε στην ψηφιακή γενιά με δημιουργικούς και καινοτόμους τρόπους»

«Στο πλαίσιο μιας ολιστικής οπτικής του χώρου του βιβλίου, δεν νοείται βιώσιμη ανάπτυξη του κλάδου του βιβλίου (κοινωνική, πολιτιστική, οικονομική) χωρίς συνεκτική στρατηγική φιλαναγνωσίας με εστίαση στη νέα ψηφιακή γενιά. Το ΕΛΙΒΙΠ έχει εντάξει στους πυλώνες της στρατηγικής του την ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας στη νέα γενιά και στο ευρύτερο κοινό, όπως και την αναγνωστική ανάπτυξη στην εποχή του έντυπου και ηλεκτρονικού βιβλίου. Ενδεικτικά, ένας σχετικός άξονας για την ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας είναι η προετοιμασία της ψηφιακής πλατφόρμας “Phygital Readers”. Πρόκειται για μια ψηφιακή πλατφόρμα τεχνολογικής αιχμής για την ανάπτυξη και τη διάχυση της φιλαναγνωσίας και του βιβλίου στη νέα γενιά με δημιουργικούς και καινοτόμους τρόπους. Η υποδομή αυτή θα ανήκει στο ΕΛΙΒΙΠ, θα είναι επεκτάσιμη και διαλειτουργική και ως δημόσιο αγαθό θα αξιοποιείται από κάθε ενδιαφερόμενο φορέα και μεμονωμένο χρήστη. Επιπλέον, το ΕΛΙΒΙΠ, θεωρώντας τις Βιβλιοθήκες βασικό πυλώνα ανάπτυξης της φιλαναγνωσίας, ετοιμάζει συνεργασίες με εγχώριους και ευρωπαϊκούς φορείς της ανάγνωσης και του βιβλίου, με στόχο να αποτελεί τον εθνικό κόμβο για σημαντικές δράσεις φιλαναγνωσίας».