Ηταν ένας γενναιόδωρος συνομιλητής, ένας στοχαστής της Τέχνης, της πολιτικής και της ζωής. Η είδηση της απώλειάς του, στα 76 του χρόνια, σκόρπισε βαθιά θλίψη στον καλλιτεχνικό κόσμο και σε όλους όσοι τον συνάντησαν μέσα από τα έργα του. Το τελευταίο διάστημα είχε νοσηλευτεί αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα υγείας.

Γεννημένος το 1949 στη Θεσσαλονίκη, ο Βασίλης Παπαβασιλείου γνώρισε τη μαγεία του θεάτρου από τα εφηβικά του χρόνια. Καθοριστική υπήρξε η εμπειρία, όταν παρακολούθησε δύο παραστάσεις του Κάρολου Κουν, τους «Πέρσες» και τις «Ορνιθες». «Μπήκα στο θέατρο για να συναντήσω τον Κουν», έλεγε αργότερα σε αφηγήσεις του. Παιδί της γενιάς του Πολυτεχνείου, ξεκίνησε να σπουδάζει Ιατρική, όμως η τέχνη τον κέρδισε. Εγκατέλειψε τις σπουδές του ανάμεσα στο δεύτερο και το τρίτο έτος και έδωσε εξετάσεις στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης. Εκεί, ως σπουδαστής ακόμη, στα 23 του χρόνια, βρέθηκε στη σκηνή στην «Οπερέτα» του Βίτολντ Γκομπρόβιτς, σε σκηνοθεσία Κουν – μια στιγμή που έμελλε να σημάνει την αρχή μιας πορείας βαθιάς πνευματικής και καλλιτεχνικής συνέπειας.

«Ηθελα να γίνω σκηνοθέτης από τότε που ήμουν 16 ετών. Ηξερα ότι θα πήγαινα σε μια σχολή ηθοποιίας, γιατί σκηνοθεσίας δεν υπήρχε -και καλώς-, και είπα ότι έπρεπε να ζήσω στο πετσί μου την περιπέτεια της υποκριτικής για να μπορέσω να συνομιλήσω μεθαύριο με τους ανθρώπους και να μην τους φοβάμαι», είχε ομολογήσει σε συνέντευξή του.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 υπήρξε συνιδρυτής της εταιρίας θεάτρου «Σκηνή», μαζί με τον Λευτέρη Βογιατζή, την Αννα Κοκκίνου, τη Ράνια Οικονομίδου και τον Δημήτρη Καταλειφό. Οταν η «Σκηνή» διαλύθηκε, ο Βασίλης Παπαβασιλείου συνέχισε τη δημιουργική του πορεία, χαρίζοντάς μας το 1988 την παράσταση: το «Ζουβέ – Ελβίρα». Κατά τη δεκαετία του ’90, ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του ΚΘΒΕ (1994 – 1998), υπηρετώντας τον οργανισμό με ευθύνη και σκέψη. Ο ίδιος άλλωστε έβλεπε πάντα το θέατρο ως πεδίο στοχασμού και ηθικού προβληματισμού: «Το αν σε κάνει το θέατρο καλύτερο άνθρωπο είναι μια πολύ μεγάλη ιστορία. Τι θα πει ‘καλύτερος άνθρωπος’; Το στοίχημα της τελειοποίησης του ανθρώπου είναι φιλοσοφικό, άρα σημαίνει ότι όλα αυτά που λέμε εμείς και το θέατρο, οδηγούν στην τρίτη τέχνη που έλεγε και ο Μπρεχτ: ‘Η τέχνη του θεατή και η τέχνη του ηθοποιού συμβάλλονται για να παραχθεί η τρίτη τέχνη, που είναι η τέχνη της ζωής’. Αυτό σε κρατάει ανοιχτό απέναντι στο ερώτημα ‘τι σημαίνει να είσαι καλός άνθρωπος;’».

Στην πορεία της καριέρας του έχει σκηνοθετήσει περισσότερες από τριάντα παραστάσεις με έργα κλασικών και σύγχρονων συγγραφέων όπως Σοφοκλή, Μαριβώ, Χόρβατ, Μποντ, Αναγνωστάκη, Στάικου και Μανιώτη. Από τα «Διαμάντια και Μπλουζ» της Λούλας Αναγνωστάκη στο Θέατρο Αθήναιον (1990) μέχρι τα πρόσφατα «Τους Ζυγούς Λύσατε» (2019), και «Relax… Μινώτης» (2017), ο Βασίλης Παπαβασιλείου άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στο ελληνικό θέατρο. Ποιος μπορεί να ξεχάσει την «Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου όπως την μετέφερε από το 1999 και για είκοσι χρόνια χαρίζοντας στο κοινό μια μοναδική συνάντηση θέατρου, ποίησης και ζωής.

Από τις τελευταίες του σκηνοθετικές αναμετρήσεις ξεχωρίζουν δύο παραστάσεις που επιβεβαιώνουν την ακατάπαυστη εγρήγορση, το χιούμορ και τη θεατρική του οξυδέρκεια. Το 2023, στο Εθνικό Θέατρο, παρουσίασε τον «Ιμπρεσάριο από τη Σμύρνη» του Κάρλο Γκολντόνι, μια απολαυστική σάτιρα θεατρικών ηθών, ενώ τον Φεβρουάριο του 2024 ανέβασε τη μονόπρακτη φαρσοκωμωδία «Δύο Χέστηδες» του Ευγένιο Λαμπίς στο Θέατρο Τέχνης.

«Η δύναμη του θεάτρου βρίσκεται ακριβώς στο στοιχείο της μοναδικότητας και του ανεπανάληπτου που περιέχει» έλεγε και συμπλήρωνε: «Αν θέλετε να το συνοψίσουμε, το στοίχημα του θεάτρου είναι το στοίχημα της ανθρώπινης μοναδικότητας».

Συγκίνηση και σεβασμός

Βαθιά συγκίνηση προκάλεσε η είδηση του θανάτου του Βασίλη Παπαβασιλείου, με πλήθος κόσμου από τον χώρο του πολιτισμού να εκφράζει τον σεβασμό του για έναν άνθρωπο που συνδύαζε, όσο λίγοι, τη σκηνική πράξη με τον λόγο.«Ο Πολιτισμός μας θρηνεί την απώλεια του Βασίλη Παπαβασιλείου, ενός μετεωρικού διανοητή, που καταλείπει πλατύ και βαθύ αποτύπωμα», σημείωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.