Ο συλλογικός τόμος «Τεχνητή Νοημοσύνη: Ανθρώπινα Δικαιώματα, Δημοκρατία & Κράτος Δικαίου» αποτελεί μια κρίσιμη συνεισφορά στον δημόσιο και ακαδημαϊκό διάλογο για τις επιπτώσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης στην κοινωνία μας. Με την υπογραφή περισσότερων από 40 ειδικών επιστημόνων, προερχόμενων από δέκα και πλέον πανεπιστήμια και πολλούς διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, το έργο φωτίζει τα νομικά, ηθικά και πολιτικά διλήμματα που αναφύονται στη νέα αυτή εποχή.

Ο Ευριπίδης Στυλιανίδης, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, βουλευτής Ροδόπης και πρώην υπουργός, μέσα από την επιμέλεια αυτού του τόμου, αναδεικνύει τις προκλήσεις και τις προοπτικές που ανοίγονται, σε συνάρτηση με τις διεθνείς εξελίξεις και το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ως τακτικό μέλος της Επιτροπής Τεχνητής Νοημοσύνης του Συμβουλίου της Ευρώπης, συμβάλλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση πολιτικών που ενισχύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και θωρακίζουν τη Δημοκρατία σε μια εποχή ραγδαίας τεχνολογικής αλλαγής.

Ποιος ήταν ο βασικός στόχος του τόμου και πώς καταφέρατε να συνθέσετε τόσες διαφορετικές επιστημονικές φωνές και προσεγγίσεις σε ένα ενιαίο, συνεκτικό αφήγημα για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα; Τι κερδίζει η κοινωνία από αυτήν τη διεπιστημονική συνεργασία;

Παρουσιάζουμε μία συστηματική συλλογική έρευνα δύο ετών. Οδηγός μας είναι το Ελληνικό Σύνταγμα. Ολες οι διεθνείς έρευνες που μελετήσαμε ξεκινούν από τις εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης και καταλήγουν στα νέα ηθικά διλήμματα. Εμείς πάμε αντίστροφα. Αναλύουμε τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις των εφαρμογών της Τεχνητής Νοημοσύνης στα ανθρώπινα δικαιώματα, στις λειτουργίες της Δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Προσπαθούμε προβλέποντας να προστατεύσουμε τον νομικό πολιτισμό μας, που εδραιώθηκε με αίμα και αγώνες. Δουλέψαμε γι’ αυτό επιστήμονες από διαφορετικές ηλικίες, διαφορετικά επιστημονικά πεδία, δέκα διαφορετικά πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Κύπρου, της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Συνεργαστήκαμε συγγραφείς από διαφορετικές σχολές σκέψης, αντίθετες ιδεολογικές αφετηρίες και φιλοσοφικές ή θεολογικές προσεγγίσεις προσφέροντας μια βάση για συζήτηση και περαιτέρω έρευνα. Το εγχείρημα είναι από τη φύση του δύσκολο και παράτολμο, διότι επιχειρεί να διαβάσει χωρίς προκαταλήψεις το μέλλον που έρχεται, όταν όλοι γνωρίζουμε ότι η τεχνολογία τρέχει γρηγορότερα από τον νομοθέτη.

Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι μεγαλύτερες απειλές για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης; Πώς απαντά το βιβλίο -και η ευρωπαϊκή εμπειρία σας- σε αυτές τις προκλήσεις;

Το βασικό εγχείρημα της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι η κατάκτηση της έλλογης σκέψης, δηλαδή η γρήγορη συλλογή, επεξεργασία και σύνθεση πληροφοριών που θα οδηγούν στη σύνθεση γνώσης που θα επηρεάσει όλες τις πτυχές της ζωής μας, την Υγεία, την Παιδεία, την ασφάλεια, την οικονομία, την εργασία, την άμυνα, την πολιτική, το περιβάλλον… όλα. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δημιουργεί έναν ιδανικό εικονικό κόσμο που συγχέεται με την πραγματικότητα και τη διευκολύνει ή την απειλεί. Η αυτονόμηση του αλγορίθμου θυμίζει τη διαχρονική απόπειρα του ανθρώπου να κατασκευάσει άνθρωπο. Αυτό μπορεί να αποθεώνει τη λογική, αλλά σε κακά χέρια συνιστά απειλή, αν δεν παρεμβαίνει η ανθρώπινη συνείδηση, η οποία παραμένει το ανεξερεύνητο πεδίο της ανθρώπινης ηθικής και το μοναδικό μυστήριο της δημιουργίας.

Ο τόμος παρουσιάζει συγκεκριμένα ελληνικά παραδείγματα εφαρμογής Τεχνητής Νοημοσύνης. Ποιες ευκαιρίες και ποιες νομικές ή ηθικές προκλήσεις αναδεικνύονται μέσα από αυτά;

Το Μετασύμπαν (Metaverse), το Avatar, το Blockchain, το Internet of Things, το ρομπότ οικιακός βοηθός, το Deep Learning, η Εικονική Πραγματικότητα (Virtual Reality) είναι μόνο μερικά εργαλεία της Τεχνητής Νοημοσύνης που μπορεί να βελτιώσουν την υγεία, να παρατείνουν την ανθρώπινη ζωή, να αλλάξουν συγκλονιστικά την εκπαίδευση και την αγορά εργασίας, να μεταβάλουν σοκαριστικά τις ανθρώπινες σχέσεις, να μετεξελίξουν τις μετακινήσεις με το αυτόνομο αυτοκίνητο, να επηρεάσουν το περιβάλλον με τις «έξυπνες» πόλεις, να καταστήσουν πιο άμεση τη Δημοκρατία μας. Κάθε θετικό, όμως, ακολουθείται από μία απειλή που πρέπει να εξουδετερωθεί. Πολλές ελληνικές επιχειρήσεις είναι ήδη παρούσες στον χώρο της εκπαίδευσης, της Υγείας, της ναυτιλίας, της ενέργειας, της γεωργίας ακριβείας, της βιομηχανίας και του εμπορίου. Αυτό δίνει μία μοναδική ευκαιρία στην ελληνική επιστήμη, στην αγορά αλλά και στην πολιτική της πατρίδας μας να πρωταγωνιστήσει όχι μόνο παραγωγικά αλλά και προωθώντας με κανόνες την Ηθική Τεχνητή Νοημοσύνη, που είναι το διεθνώς ζητούμενο.

Ποια είναι η έννοια της «ανθρωποκεντρικής Τεχνητής Νοημοσύνης» και πώς μπορεί να ενσωματωθεί ουσιαστικά στο κράτος δικαίου, στους θεσμούς και τις Δημοκρατίες μας;

Ηθική Τεχνητή Νοημοσύνη είναι αυτή που προστατεύει τον πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διευκολύνει τη λειτουργία της Δημοκρατίας και του κράτους δικαίου και ελαχιστοποιεί τους κινδύνους που η τεχνολογία φέρνει μαζί της, με κανόνες που τηρούνται διακρατικά και διαχρονικά. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν γνωρίζει γεωγραφικά και εθνικά σύνορα. Η δημιουργική χρήση της απαιτεί διεθνή συνεννόηση και αυτό δίνει στην Ελλάδα την ευκαιρία με τους διακεκριμένους επιστήμονές της να διαδραματίσει τον ρόλο της ανθρωποκεντρικής συνείδησης του κόσμου. Στόχος της διεπιστημονικής προσπάθειάς μας είναι να αποφύγουμε τον μετανθρωπισμό, όπου το δημιούργημα υποτάσσει τον δημιουργό, και να διαφυλάξουμε τον ανθρωποκεντρισμό στον πυρήνα της λειτουργίας της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Βλέπουμε όλο και συχνότερα την αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης στη διάχυση επιστημονικής γνώσης, καθώς και στον δημόσιο διάλογο. Πώς φαντάζεστε εσείς την αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνη ως εργαλείου εκλαΐκευσης, εκπαίδευσης ή ακόμη και συμμετοχής του πολίτη στις δημοκρατικές διαδικασίες;

Η Τεχνητή Νοημοσύνη αλλάζει τα πάντα στην εκπαίδευση, διότι καθιστά γρήγορα προσβάσιμη μια πλούσια επεξεργασμένη και συμπυκνωμένη πληροφόρηση, η οποία, όμως, μπορεί να μεταβληθεί σε ανθρώπινη σοφία μόνο μέσα από την αξιακή συνείδηση του ανθρώπου. Αλλιώς, καθίσταται επικίνδυνη. Στην πολιτική, η συμμετοχή του πολίτη γίνεται πιο άμεση με την ψηφιακή δημοκρατία αλλά και πιο ευάλωτη στους δημαγωγούς των fake news. Ο Κίσινγκερ στο τελευταίο του βιβλίο παρομοιάζει την Τεχνητή Νοημοσύνη με την Αλληγορία του Σπηλαίου στον Πλάτωνα, όπου ο Σωκράτης περιγράφει την ανθρωπότητα ως μια αλυσοδεμένη γυναίκα στο βάθος ενός σπηλαίου που βλέπει τις σκιές που δημιουργεί το φως που εισέρχεται από την είσοδο και φαντάζεται πώς είναι ο έξω κόσμος, ώσπου σπάει τις αλυσίδες και αντικρίζει τη φωτεινή πραγματικότητα.

Ως τακτικό μέλος της Επιτροπής Τεχνητής Νοημοσύνης του Συμβουλίου της Ευρώπης, πώς συμβάλλετε στην προώθηση πολιτικών που θωρακίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και ενισχύουν τη Δημοκρατία σε μια εποχή ραγδαίας τεχνολογικής αλλαγής; Ποια είναι τα πιο σημαντικά νομοθετικά εργαλεία που προτείνετε σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο;

Στην Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπου συμμετείχα, ολοκληρώθηκε η Σύμβαση-Πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη περιγράφοντας τις κατευθυντήριες αρχές που πρέπει να τηρούν τα κράτη. Τη Σύμβαση έχουν υπογράψει ήδη η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ και θα την υπογράψουν, όπως φαίνεται, 46 κράτη της Ευρώπης καθώς και ο Καναδάς, η Βραζιλία, η Αυστραλία, η Ινδία και άλλα. Στόχος είναι η διεθνής συνεργασία για την αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης με σεβασμό στο κράτος δικαίου. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται και η συλλογική μας μελέτη. Προτείνει τη θέσπιση ειδικού άρθρου κατά την επικείμενη Συνταγματική Αναθεώρηση που θα υιοθετεί τις βασικές αρχές της Ηθικής Τεχνητής Νοημοσύνης που προβλέπουν τα θεμελιώδη διεθνή κείμενα, όπως η Σύμβαση-Πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη του Συμβουλίου της Ευρώπης και ο Κανονισμός της Ε.Ε.