Αυτό επισημαίνεται σε εκτενές αφιέρωμα των Financial Times, το οποίο περιγράφει με δραματικούς τόνους την πορεία της χώρας από την οικονομική και κοινωνική κατάρρευση έως τη σημερινή ανάκαμψη.

Η Ελλάδα και η ανάκαμψη

Το ρεπορτάζ ξεκινά με την προσωπική ιστορία της Δήμητρας Πιάγκου, μιας επιχειρηματία που έφτασε στα όρια της αυτοκτονίας όταν έχασε την επιχείρηση και το σπίτι της στην αρχή της κρίσης. Η μαρτυρία της αποτυπώνει το μέγεθος της κοινωνικής καταστροφής που ακολούθησε τη δημοσιονομική εκτροπή της περιόδου 2009-2010, τονίζοντας μεταξύ άλλων πως «η προσωπική τραγωδία της Πιάγκου είναι μόνο μία από τις πολλές που εκτυλίχθηκαν μέσα σε χρόνια μεγάλης οικονομικής και κοινωνικής δυσχέρειας, εξαιτίας της καταστροφικής κρίσης κρατικού χρέους της Ελλάδας».

«Φέτος συμπληρώνονται δέκα χρόνια από το σημείο καμπής στην κρίση, που συγκλόνισε τις παγκόσμιες αγορές και απείλησε να διαλύσει την οικονομική και νομισματική ένωση, το κορυφαίο επίτευγμα της ΕΕ. «Αν η Ελλάδα είχε βγει από το ευρώ, αυτό θα σήμαινε το τέλος του ευρώ», λέει ο Πιερ Μοσκοβισί, Ευρωπαίος επίτροπος Οικονομικής Πολιτικής από το 2014 έως το 2019. «Δείχνει ότι το ενιαίο μας νόμισμα δεν είναι για πάντα. Μετατρέπεται απλώς σε μια ζώνη σταθερών ισοτιμιών».» σημειώνει το δημοσίευμα.

Η κρίση και το δημοψήφισμα του 2015

Η κορύφωση της πολιτικής αστάθειας ήρθε το 2015, όταν η κυβέρνηση Τσίπρα προχώρησε σε δημοψήφισμα απορρίπτοντας τους όρους των πιστωτών και φλερτάροντας με το Grexit. Όμως, η «kolotoumba» που ακολούθησε, όπως αναφέρει το άρθρο, εγκαινίασε μια περίοδο πιστής εφαρμογής των συμφωνημένων μεταρρυθμίσεων, που τελικά έθεσαν τις βάσεις για την ανάκαμψη.

«Χάσαμε το 25% του ΑΕΠ και φτάσαμε κοντά σε πλήρη κοινωνική κατάρρευση», δηλώνει στους FT ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, τονίζοντας παράλληλα την ανθεκτικότητα της κοινωνίας και των θεσμών. Η κυβέρνησή του, σύμφωνα με το άρθρο, επιτάχυνε την ψηφιοποίηση του Δημοσίου, μείωσε τη φοροδιαφυγή και εξυγίανε κρίσιμους τομείς όπως η ΔΕΗ και οι τράπεζες.

Χαρακτηριστικά οι FT σημειώνουν για τις μέρες εκείνες: «Τον Ιούλιο του 2015, οι Έλληνες ψήφισαν σε δημοψήφισμα να απορρίψουν το διεθνές πακέτο διάσωσης υπό την πίεση της ακροαριστερής κυβέρνησης. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, που ανέβηκε στην εξουσία τον Ιανουάριο του 2015, σε κύμα λαϊκής δυσαρέσκειας προς τα παραδοσιακά κόμματα, και ο διχαστικός υπουργός Οικονομικών του, Γιάνης Βαρουφάκης, ήθελαν να εξασφαλίσουν καλύτερους όρους από τους Ευρωπαίους και το ΔΝΤ.

Η τακτική τους έφερε τη χώρα στα πρόθυρα εξόδου από το ευρώ, οικονομικής κατάρρευσης και καταστροφής. Ωστόσο, μέσα σε λίγες μέρες, ο Τσίπρας υποχώρησε και ο Βαρουφάκης απομακρύνθηκε.

Η «κολότουμπα» του Τσίπρα, όπως την αποκάλεσαν οι Έλληνες, ήταν ένα ακριβό στοίχημα που καθυστέρησε την ανάκαμψη και κατέστρεψε την αξιοπιστία της κυβέρνησης με τους Ευρωπαίους εταίρους. Αλλά σηματοδότησε και την αρχή μιας νέας εποχής συμμόρφωσης της Ελλάδας με τις απαιτήσεις των μνημονίων και έβαλε τα θεμέλια της ανάκαμψης».

«Αν η Ελλάδα είχε βγει από το ευρώ, αυτό θα σήμαινε το τέλος του ευρώ. Γιατί αυτό θα αποδείκνυε ότι το ενιαίο νόμισμά μας δεν είναι αιώνιο. Θα γινόταν απλώς μια ζώνη σταθερού επιτοκίου» λέει ο Πιερ Μοσκοβισί, που διετέλεσε Ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομικής Πολιτικής από το 2014 έως το 2019.

Σύμφωνα με το δημοσίευμα η τακτική Τσίπρα-Βαρουφάκη «έφτασε στα όρια της ρήξης έφερε τη χώρα στο χείλος της εξόδου από το ευρώ, της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης και της οικονομικής καταστροφής. Ωστόσο, μέσα σε λίγες μόνο ημέρες, ο Τσίπρας έκανε πίσω και ο Βαρουφάκης αποχώρησε».

Η ανάκαμψη και οι προκλήσεις

Η Ελλάδα εμφανίζει πλέον πρωτογενές πλεόνασμα 4,8% και τάση αποκλιμάκωσης του δημόσιου χρέους. Οι εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν διπλασιαστεί από το 2008 και η οικονομία αναπτύσσεται ταχύτερα από άλλες χώρες της ΕΕ, εν μέρει χάρη και στο Ταμείο Ανάκαμψης.

Ωστόσο, οι FT τονίζουν ότι η πρόοδος είναι άνιση και οι διαρθρωτικές αδυναμίες παραμένουν. Η παραγωγικότητα παραμένει κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ, οι επενδύσεις υπολείπονται του ευρωπαϊκού μέσου όρου και η οικονομία βασίζεται ακόμη υπερβολικά στον τουρισμό και τα ακίνητα. Ο πρόεδρος του ΙΟΒΕ, Νίκος Βέττας, δηλώνει χαρακτηριστικά πως «χάσαμε μια χρυσή ευκαιρία για βαθιές μεταρρυθμίσεις».

«Στα 10 χρόνια που ακολούθησαν, η Ελλάδα έκανε μια αξιοσημείωτη επιστροφή, βγήκε από το πρόγραμμα διάσωσης, διατήρησε δημοσιονομική πειθαρχία και ξεπέρασε σε ανάπτυξη πλουσιότερες οικονομίες.

«Χάσαμε ουσιαστικά το 25% του ΑΕΠ μας και ήμασταν πολύ κοντά στο να διαχειριστούμε μια πλήρη κοινωνική κατάρρευση, αν αναγκαζόμασταν να φύγουμε από την Ευρωζώνη», λέει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, που ανέλαβε το 2019 μετά τις εκλογές. «Αλλά πιστεύω ότι αυτό αποδεικνύει και την ανθεκτικότητα της ελληνικής κοινωνίας και του πολιτικού συστήματος που καταφέραμε να ανακάμψουμε».

Οι δύσκολες μεταρρυθμίσεις που υιοθέτησε η Ελλάδα μετά την κρίση άλλαξαν τις προοπτικές της. Η εμπειρία αυτή άλλαξε βαθιά και την Ευρωζώνη, που αναγκάστηκε να θωρακίσει το εύθραυστο ενιαίο νόμισμα με νέα εργαλεία και θεσμούς.

Παρά την πρόοδο, η Ελλάδα έχει ακόμα δουλειά να κάνει. Δέκα χρόνια μετά την κορύφωση της κρίσης, το ΑΕΠ ανά κάτοικο της χώρας είναι μόλις το 70% του μέσου όρου της ΕΕ και τα προβλήματα παραγωγικότητας παραμένουν έντονα.» σημειώνεται χαρακτηριστικά.

«Η ΕΕ από την πλευρά της ακόμα δεν διαθέτει ολοκληρωμένη τραπεζική ένωση ή έναν προϋπολογισμό αρκετά μεγάλο για να αντιμετωπίζει οικονομικούς κραδασμούς. Ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, έχει προειδοποιήσει ότι η Ένωση κινδυνεύει με «αργό θάνατο» αν δεν καταφέρει να εξασφαλίσει 800 δισ. ευρώ ετησίως σε επενδύσεις στην καινοτομία και τις υποδομές, εν μέρει μέσω κοινών δανείων.

«Η Ελλάδα έχει μεταρρυθμιστεί, αλλά δεν έχει μεταμορφωθεί. Το ίδιο ισχύει και για την Ευρωζώνη. Τώρα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα γνωστά άγνωστα, αλλά είμαστε ακόμα πολύ εγκλωβισμένοι στα εθνικά μας κουτάκια», λέει ο Τόμας Βίζερ, πρώην ανώτερος Ευρωπαίος αξιωματούχος.»

Επιστρέφοντας στο 2010 η βρετανική εφημερίδα υπενθυμίζει ότι «αποκομμένη από τις αγορές μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η Ελλάδα έγινε γρήγορα ο πιο αδύναμος κρίκος της ευρωζώνης. Η χώρα είχε διαρθρωτικές αδυναμίες και υποεκτίμησε σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο του δημόσιου ελλείμματος, το οποίο το 2009 ήταν πέντε φορές υψηλότερο από το όριο του 3% της ΕΕ».

Ο πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος της Διεύθυνσης Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μάρκο Μπούτι, αναφέρει ότι «η πραγματική αιτία της κρίσης το 2009 και το 2010 ήταν η παραποίηση των στοιχείων. Αυτό οδήγησε στο πρότυπο του ηθικού κινδύνου και σήμαινε ότι ορισμένα κοινοβούλια της ΕΕ απαίτησαν “να αποσπαστεί ένα κομμάτι σάρκας από την Ελλάδα”».

«Η Ελλάδα δεν κατάφερε να βάλει σε τάξη τα οικονομικά της και χρειάστηκε τρία διεθνή πακέτα διάσωσης σε οκτώ χρόνια για να παραμείνει στη ζωή, εφαρμόζοντας επανειλημμένα σκληρά μέτρα λιτότητας, ενώ αντιμετώπιζε πολιτική αστάθεια και κοινωνικές αναταραχές» αναφέρεται, επίσης, στο αφιέρωμα των Financial Times.

Η αρχή της κρίσης και τα λάθη

Αποκομμένη από τις αγορές το 2010 λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η Ελλάδα έγινε γρήγορα ο πιο αδύναμος κρίκος της Ευρωζώνης.

Η χώρα είχε δομικές αδυναμίες και υποδήλωσε μαζικά το έλλειμμα του δημοσίου της, που το 2009 ήταν πάνω από πέντε φορές το όριο του 3% που ορίζει η ΕΕ.

«Η πραγματική αιτία της κρίσης το 2009-2010 ήταν η εξαπάτηση με τους αριθμούς», λέει ο Μάρκο Μπούτι, πρώην ανώτερος αξιωματούχος της Επιτροπής. «Αυτό οδήγησε σε ένα ηθικό κίνδυνο που σημάδεψε ολόκληρη την κρίση».

Αυτό προκάλεσε ορισμένα κοινοβούλια στην ΕΕ να απαιτήσουν να «πληρώσει η Ελλάδα βαρύ τίμημα».

Η Ελλάδα δεν κατάφερε να βάλει σε τάξη τα οικονομικά της και χρειάστηκε τρία διεθνή πακέτα διάσωσης μέσα σε οκτώ χρόνια, εφαρμόζοντας επανειλημμένες σκληρές πολιτικές λιτότητας, ενώ αντιμετώπιζε πολιτική αστάθεια και κοινωνικές αναταραχές.

Η πορεία προς την ανάκαμψη ξεκίνησε με σοβαρά λάθη. Το πρώτο πρόγραμμα διάσωσης του 2010 ήταν βιαστικά σχεδιασμένο, περισσότερο από ανάγκη παρά με ακρίβεια. Βασίστηκε χαλαρά σε παρεμβάσεις του ΔΝΤ σε Λατινική Αμερική και Αφρική και απαιτούσε περικοπές δαπανών χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους περιορισμούς ενός κράτους μέλους νομισματικής ένωσης χωρίς ανεξάρτητη συναλλαγματική πολιτική.

Σήμερα αναγνωρίζεται ευρέως ότι ήταν κακοσχεδιασμένο. Ειδικά το πρώτο πρόγραμμα «επέβαλε μια πολύ σκληρή προσαρμογή με μη ρεαλιστικούς δημοσιονομικούς στόχους και φόρτωσε το σύνολο της προσαρμογής στην Ελλάδα», λέει ο Γιώργος Χουλιαράκης, πρώην αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών.

Η οικονομία κατέρρευσε, μειώθηκε κατά 26% μεταξύ 2008 και 2013, και η ανεργία εκτοξεύτηκε στο 28%.

Αναφερόμενοι στις θέσεις Βαρουφάκη και των άλλων «ριζοσπαστών» του ΣΥΡΙΖΑ, οι FT σχολιάζουν πως «πίστευαν ότι ο κίνδυνος που ενέχει η έξοδος της Ελλάδας για την υπόλοιπη ευρωζώνη τους έδινε το πλεονέκτημα να αποσπάσουν νέα χρήματα με καλύτερους όρους. Ο Βαρουφάκης έχασε γρήγορα την εμπιστοσύνη των ομολόγων του στην ευρωζώνη».

«Ποτέ δεν ήταν σε διαπραγματευτική διάθεση. Ποτέ δεν ήταν σε θέση συμβιβασμού. Πάντα έδινε μαθήματα με μια ναρκισσιστική προσέγγιση… Ήταν ένας καταστροφικός υπουργός Οικονομικών» θυμάται ο Μοσκοβισί. 

Από την πλευρά του ο Ευκλείδης Τσακαλώτος περιγράφει ότι «θα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθεί συμβιβασμός με μια σημαντική λιτότητα χωρίς δημοψήφισμα», υποστηρίζοντας, επίσης, ότι το τρίτο πακέτο διάσωσης στο οποίο συμφώνησε με τους πιστωτές ως υπουργός Οικονομικών του Αλέξη Τσίπρα ήταν «αναμφίβολα καλύτερό» επειδή κατά τον ίδιο «οι δημοσιονομικοί στόχοι ήταν λιγότερο απαιτητικοί».

«Πολλοί άλλοι Έλληνες και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι αμφισβητούν έντονα αυτό το επιχείρημα, λέγοντας ότι η κυβέρνηση Τσίπρα πέτυχε μόνο μικρές παραχωρήσεις, αλλά με τεράστιο κόστος, επειδή η πολιτική της ακραίων θέσεων εξουδετέρωσε την αναδυόμενη εμπιστοσύνη στην ανάκαμψη» παρουσιάζουν τον αντίλογο οι FT παραθέτοντας και την εκτίμηση Στουρνάρα ότι το κόστος από «τις λεγόμενες διαπραγματεύσεις Βαρουφάκη» ήταν 85 δισ. ευρώ σε τρέχουσες τιμές, με βάση την επιδείνωση της προβλεπόμενης θέσης του χρέους της Ελλάδας από το ΔΝΤ μεταξύ του τέλους 2014 και του μέσου του 2015.

Ακολούθησαν τα capital controls, η επιστροφή στην ύφεση και το brain drain Ελλήνων προς το εξωτερικό «ωστόσο, τα επόμενα τέσσερα χρόνια, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ εφάρμοσε πιστά τους όρους του τρίτου προγράμματος διάσωσης της Ελλάδας» με τον Χουλιαράκη να λέει ότι η κυβέρνηση Τσίπρα έπρεπε να «υπερβεί τις προσδοκίες» για να πείσει τους επενδυτές ότι οι δυσοίωνες προβλέψεις του ΔΝΤ ήταν λανθασμένες.

Η κρίση μέσα από επιχειρηματικές μαρτυρίες

Ο Κώστας Καλαϊτζάκης, εταίρος στην εταιρεία ISV στην Αθήνα, θυμάται: «Όταν μας χτύπησε η κρίση ήταν τόσο βίαιο. Δεν είχαμε καθόλου δουλειά. Ερχόμασταν στο γραφείο και δεν είχαμε τι να κάνουμε. Ήταν τραγικό. Ο κόσμος σταμάτησε». Ο διαχειριστής της ISV, Μπάμπης Ιωάννου, αναγκάστηκε να απολύσει 30 από τους 80 υπαλλήλους και να βάλει χρήματα από την τσέπη του για να κρατήσει την εταιρεία. «Δεν ξέραμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Δεν μπορούσα να κοιμηθώ το βράδυ. Ήταν σκοτεινή περίοδος».

«Η κρίση της Ελλάδας άφησε πίσω της μια διαφορετική χώρα, αλλά μεταμόρφωσε και την ΕΕ, αν και μετά από μια ασταθή αρχή. Καθώς η κρίση εξαπλώθηκε στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Κύπρο και απειλούσε την υπόλοιπη ευρωζώνη, η Ένωση συμφώνησε τελικά να δημιουργήσει το δικό της μόνιμο ταμείο διάσωσης, το οποίο έγινε ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας. Θέσπισε ένα νέο σύστημα για την εκκαθάριση των χρεοκοπημένων τραπεζών. Και η ΕΚΤ έγινε ο δανειστής έσχατης ανάγκης με την ιστορική δέσμευση του προέδρου Ντράγκι να «κάνει ό,τι χρειαστεί» για να σώσει το ευρώ.

«Λόγω της Ελλάδας, η Ευρώπη άλλαξε. Η Ελλάδα ήταν η μαία της ιστορίας» σχολιάζει χαρακτηριστικά ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας. 

Όταν ξέσπασε η πανδημία το 2020, η κληρονομιά των διασωτικών πακέτων της Ελλάδας υπογράμμισε την ανάγκη για αλληλεγγύη της ΕΕ και ένα ταμείο ανάκαμψης ύψους 800 δισ. ευρώ. Ένας ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ λέει ότι το μοντέλο του ταμείου ανάκαμψης από την πανδημία, που προβλέπει επενδύσεις σε αντάλλαγμα για μεταρρυθμίσεις που προτείνονται από τις εθνικές πρωτεύουσες, διαμορφώθηκε με βάση τα διδάγματα από την Ελλάδα.

Ωστόσο, η ευρωζώνη εξακολουθεί να μην διαθέτει σημαντικό προϋπολογισμό ή μόνιμο ταμείο για την αντιμετώπιση των κλυδωνισμών. Οι κινήσεις για τη δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης, συμπεριλαμβανομένου ενός πανευρωπαϊκού συστήματος εγγύησης καταθέσεων για τη μείωση του κινδύνου οι πληγείσες τράπεζες να οδηγήσουν σε κατάρρευση τις υπερχρεωμένες κυβερνήσεις και αντίστροφα, έχουν κολλήσει.

Πηγή: Financial Times