Ενας άλλος τόπος της καρδιάς του είναι το Ιερό του Ποσειδώνα στο Ακρωτήριο Ταίναρο. Εχει, επίσης, ιδιαίτερη αδυναμία στη Δήλο. Σε αυτές τις περιγραφές συνοψίζει τη βαθιά αγάπη του για την Ελλάδα ο γενικός διευθυντής Μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού της Ιταλίας, Μάσιμο Οζάνα (Massimo Osanna).

Τον συναντώ στο Μουσείο της Ελεύθερνας καλεσμένο στην έκθεση «Αρχαϊκές ελίτ, πολεμιστές και πριγκίπισσες». Η συνέντευξή μας ορίστηκε λίγες ημέρες αργότερα. Μιλήσαμε για τα μουσεία και τον ρόλο τους σήμερα, για τις νέες γενιές και τη σχέση τους με την πολιτιστική κληρονομιά, για την τρέχουσα τουριστική κίνηση της Ιταλίας, για τα Γλυπτά του Παρθενώνα και τους επαναπατρισμούς αρχαιοτήτων, αλλά και για την Πομπηία, με ενδεχόμενο, μάλιστα, όπως μας αποκαλύπτει, να δούμε στην Αθήνα μια μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στη ρωμαϊκή πόλη. Ορόσημο στη διακεκριμένη πορεία του, η θητεία του ως διευθυντής του Αρχαιολογικού Πάρκου της Πομπηίας.

• Προσβασιμότητα: Σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών, πολέμων, κλιματικής κρίσης και ανάπτυξης της τεχνολογίας, «η πιο επείγουσα και καθολική πρόκληση για τα μουσεία σήμερα είναι, αναμφίβολα, η πρόσβαση, με την πλήρη της έννοια: φυσική, γνωστική, κοινωνική και πολιτισμική», λέει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο γενικός διευθυντής Μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού της Ιταλίας, Μάσιμο Οζάνα, και εξηγεί: «Τα μουσεία οφείλουν να είναι σε θέση να συμπεριλαμβάνουν, να υποδέχονται και να απευθύνονται σε όλες και σε όλους, χωρίς καμία εξαίρεση».

«Αυτό σημαίνει», όπως μας περιγράφει σε άπταιστα ελληνικά, «να σχεδιάζονται μουσειακές εμπειρίες που να υπερβαίνουν όχι μόνο τα φυσικά εμπόδια, αλλά και τα γλωσσικά, τα αισθητηριακά-αντιληπτικά και τα συμβολικά. Η Γενική Διεύθυνση Μουσείων εργάζεται εδώ και χρόνια προς αυτήν την κατεύθυνση, προωθώντας κοινά πρότυπα, τεχνολογικά εργαλεία και διαδρομές συν-σχεδιασμού, ώστε η πολιτιστική κληρονομιά να είναι προσβάσιμη και ζωντανή για κάθε επισκέπτη, ανεξαρτήτως της αρχικής του/της κατάστασης».

• Τουριστική κίνηση: Διανύουμε την καλοκαιρινή περίοδο με έντονη τουριστική κίνηση. Οπως μας αναφέρει ο Ιταλός γενικός διευθυντής των Κρατικών Μουσείων, η σεζόν του 2025 για τη χώρα του εντάσσεται σε μια ήδη παγιωμένη τάση. Μετά την αύξηση που καταγράφηκε το 2023, χάρη και στη λήξη της πανδημίας, με +22,7% σε σύγκριση με το 2022, και το 2024 επιβεβαίωσε μια σταθερή άνοδο, με περισσότερους από 60 εκατομμύρια επισκέπτες (+5,4% σε σχέση με το 2023).

«Τα μερικά στοιχεία του 2025 επιβεβαιώνουν, επίσης, αυτήν την ανοδική πορεία. Ο πολιτισμός παραμένει ένας καθοριστικός μοχλός έλξης. Η δέσμευσή μας είναι να εξασφαλίσουμε μια υποδοχή αντάξια αυτών των αριθμών, αναδεικνύοντας ολόκληρο το εθνικό μουσειακό σύστημα», περιγράφει.

• Υπερτουρισμός: Η συζήτηση στράφηκε στο ζήτημα του υπερτουρισμού, μια μεγάλη πρόκληση όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά για όλες τις χώρες της Μεσογείου.

«Για να αποσυμφορήσουμε τους μεγάλους πόλους έλξης και να προωθήσουμε έναν πιο βιώσιμο και διασπαρμένο τουρισμό, αναπτύσσουμε μια συστημική προσέγγιση που αφορά ολόκληρο το Εθνικό Μουσειακό Σύστημα. Ενα από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία είναι η προώθηση των λιγότερο γνωστών μουσείων και των εναλλακτικών διαδρομών, που μπορούν να προσελκύσουν νέες ροές και ενδιαφέροντα. Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει, επίσης, η εφαρμογή μας για κινητά “Musei Italiani” (σ.σ.: Ιταλικά Μουσεία), η οποία προτείνει εξατομικευμένα δρομολόγια, αναδεικνύοντας και τις λιγότερο επισκέψιμες πραγματικότητες. Αυτή η λογική ισχύει τόσο σε εθνική όσο και σε αστική κλίμακα: Αρκεί να σκεφτούμε πόλεις όπως η Ρώμη ή η Φλωρεντία, όπου δίπλα στους μεγάλους πόλους υπάρχουν εξαιρετικοί τόποι που παραμένουν ακόμη σχετικά άγνωστοι, όπως για παράδειγμα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας ή το Museo delle Civiltà di Roma», αναφέρει ο κ. Μάσιμο Οζάνα.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως διευθυντής του Αρχαιολογικού Πάρκου της Πομπηίας, εγκαινιάστηκε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα προγραμματισμένης συντήρησης, αρχαιολογικών ανασκαφών και εκ νέου ανοίγματος στο κοινό. «Η Πομπηία αποτελεί το σύμβολο ενός νέου μοντέλου διαχείρισης», μας λέει και θυμάται: «Ηταν μια περίοδος εξαιρετικής προσπάθειας και αποτελεσμάτων, από την εξασφάλιση της προστασίας του χώρου έως την επιστροφή στο κοινό domus και χώρων που δεν είχαν ποτέ ξαναπαρουσιαστεί. Σήμερα, η Πομπηία υποδέχεται περίπου 4 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως και συνεχίζει να αναπτύσσεται. Το μέλλον είναι ήδη χαραγμένο: Ενεργή προστασία, επιστημονική έρευνα και ανάδειξη, πάντα με γνώμονα την προσβασιμότητα και τη βιωσιμότητα». 

• Ελλάδα – Ιταλία: Στο τέλος Ιουνίου πραγματοποιήθηκε διμερής συνάντηση εργασίας στην Αθήνα μεταξύ της υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, και του Ιταλού ομολόγου της, Alessandro Giuli. Η κ. Μενδώνη υπογράμμισε ότι ο δυτικός πολιτισμός θεμελιώθηκε στη σοφία του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου – γεγονός που πρέπει να αναδειχθεί μέσα από κοινές δράσεις στην Ευρώπη και διεθνώς.

«Η Ιταλία και η Ελλάδα μοιράζονται μια κοινή κληρονομιά Ιστορίας, συγγενικής κουλτούρας και οραμάτων για το μέλλον, που είναι ικανά να γεννήσουν συνεργασίες και κοινά έργα. Η πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Λίνας Μενδώνη και Alessandro Giuli επιβεβαίωσε τη σημασία μιας ευρω-μεσογειακής πολιτιστικής δράσης. Υπάρχουν ήδη απτά σχέδια: Με το υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές για να υλοποιήσουμε εκθέσεις που μιλούν για κοινές ρίζες, για ώσμωση, για διαλόγους αρχαίους και σύγχρονους».

• Εκθέσεις: Κατά τη διάρκεια της συζήτησης αναφέρθηκαν εκθέσεις που επιμελήθηκε με τον δρα αρχαιολόγο και διευθυντή Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του ΥΠΠΟ Δημήτρη Αθανασούλη, «Πομπηία και Σαντορίνη. Η αιωνιότητα σε μία μέρα» στη Ρώμη, το 2019, και «Η στιγμή και η αιωνιότητα. Ανάμεσα σ’ εμάς και τους αρχαίους» στο Εθνικό Μουσείο Ρώμης το 2023, καθώς και τα ερευνητικά και ανασκαφικά προγράμματα, όπως εκείνο στη Ρήνεια, κοντά στη Δήλο, ή στην Αμοργό.

«Στην Αθήνα, μετά την έκθεση για την Αρχαία Λουκανία» με τίτλο “Οι αρχαίοι πολιτισμοί της Basilicata. Θησαυροί που έρχονται στο φως”, που φιλοξενήθηκε στο Μουσείο της Ακρόπολης, εργαζόμαστε, σε συνεργασία με τον Νικόλαο Σταμπολίδη, για μια νέα έκθεση αφιερωμένη στην Πομπηία», μας αποκαλύπτει αφήνοντας πολλές υποσχέσεις.

Στην ερώτηση ποιες πρωτοβουλίες θα ήθελε να δει να αναπτύσσονται από τα δύο κράτη, ο κ. Μάσιμο Οζάνα απαντά: «Θα μου άρεσε πάρα πολύ να μπορέσω να εργαστώ για μια μεγάλη διεθνή έκθεση αφιερωμένη στην Κρήτη, με τη φυσική συμμετοχή όλων των αρμόδιων Αρχών. Μια έκθεση που να ερευνά τις ρίζες του μύθου, στην καρδιά της Μεσογείου και της ευρωπαϊκής φαντασίας. Ενα εγχείρημα ευρείας πνοής που θα ενώνει την αρχαιολογία, την τέχνη και τη λογοτεχνία, και θα αφηγείται πώς οι ιστορίες μας συνεχίζουν να συνομιλούν και στο παρόν».

• Επιστροφές: Ερωτηθείς για το αν έχει αλλάξει η νοοτροπία όσον αφορά τους επαναπατρισμούς παράνομων εξαχθεισών αρχαιοτήτων, ο Μάσιμο Οζάνα απαντά χωρίς περιστροφές καταφατικά: «Διαμορφώνεται στην κοινή γνώμη μια νέα προσοχή και μια πιο ώριμη συνείδηση σε σχέση με τον ρόλο της πολιτιστικής κληρονομιάς στην ανάπτυξη των κοινοτήτων. Δεν πρόκειται απλώς για “επιστροφές” αντικειμένων, αλλά για “επιστροφές” με την έννοια της επανένωσης με τις ρίζες. Η λέξη “επιστροφή” δεν υποδηλώνει πια μια πράξη που ολοκληρώνεται, αλλά το άνοιγμα ενός νέου κεφαλαίου σε μια κοινή αφήγηση, που ενώνει μουσεία, μελετητές και τοπικές κοινωνίες».

• Νέες γενιές: Πριν ολοκληρώσουμε τη συζήτησή μας, η ερώτηση αφορά τις νέες γενιές, αν αγαπούν τον πολιτισμό, αν γνωρίζουν τη σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς: «Ναι, περισσότερο απ’ όσο νομίζει κανείς. Αλλά είμαστε εμείς, οι θεσμοί, που οφείλουμε να ανανεώνουμε τις γλώσσες της επικοινωνίας. Οι νέες γενιές δεν χρειάζονται να διδαχθούν, αλλά να εμπλακούν. Οταν τα μουσεία καταφέρνουν να μιλήσουν τη δική τους γλώσσα -εκείνη της συμμετοχής, της δημιουργικότητας, της μοιρασιάς-, η ανταπόκριση είναι εξαιρετική. Και αυτό ισχύει παντού, στην Ιταλία όπως και στην Ελλάδα».

• Για τα ιταλικά ραντεβού: «Θα υλοποιηθεί μια μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στην Κύπρο και στις σχέσεις της με την Ιταλία κατά την αρχαιότητα, αλλά και την “έκθεση-μανιφέστο” για την προσβασιμότητα, “Τα παραμύθια είναι αληθινά. Ιταλική λαϊκή ιστορία”, που μόλις εγκαινιάστηκε στο Μουσείο των Πολιτισμών της Ρώμης. Θα συνεχιστεί, επίσης, στην Ιταλία, μετά τον σταθμό στο Βερολίνο, το ταξίδι των εξαιρετικών χάλκινων αγαλμάτων του Σαν Καστσιάνο, τα οποία εκτίθενται, ενώ εργαζόμαστε για τη δημιουργία του νέου μουσείου ακριβώς στον τόπο της ανακάλυψής τους. Παράλληλα, πάρα πολλά από τα μουσεία μας θα εγκαινιάσουν τους επόμενους μήνες τους νέους προσβάσιμους εκθεσιακούς χώρους που χρηματοδοτούνται μέσω του PNRR (Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας) για την προσβασιμότητα».

«Στηρίζουμε την επιστροφή των Γλυπτών»

«Εκφράζω προσωπικά την άποψή μου ότι τα έργα τέχνης πρέπει να αναδεικνύονται στα συμφραζόμενα προέλευσής τους και ακριβώς σε αυτήν την προοπτική η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα -ιδιαίτερα τώρα που υπάρχει ένα μουσείο όπως το Μουσείο της Ακρόπολης, έτοιμο να τα υποδεχθεί με υποδειγματικό τρόπο- θα αποτελούσε μια πράξη ιστορικής εμβέλειας. Φυσικά, όλα αυτά, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να πραγματοποιηθούν στο πλαίσιο μιας μακροχρόνιας συνεργασίας με το Βρετανικό Μουσείο, μέσα από ανταλλαγές, κοινά προγράμματα και εκπαιδευτικά σχέδια. Προσωπικά, υποστήριξα και συνόδευσα την επιστροφή του θραύσματος Fagan, που έγινε το 2022: Ηταν ένα σημαντικό μήνυμα για να εκφράσουμε προς την Ελλάδα τη διαθεσιμότητά μας να τη στηρίξουμε».