Είναι εύκολο να κατηγορήσουμε τους γονείς για αμέλεια, τη κοπέλα για έλλειψη ωριμότητας αλλά το κυριότερο είναι να δούμε ποιος τράβηξε τη σκανδάλη σε αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα. Η υπόθεση της 14χρονης φέρνει στο προσκήνιο ευρύτερα ψυχοκοινωνικά ζητήματα που αφορούν την εφηβική αναζήτηση ταυτότητας, την πίεση για κοινωνική αποδοχή και τη χρήση των διαδικτυακών πλατφορμών ως μέσο σύναψης σχέσεων. Η εφηβεία είναι μία κρίσιμη αναπτυξιακή φάση, κατά την οποία η διαμόρφωση της ταυτότητας και η ανάγκη ένταξης στην κοινωνική ομάδα αποκτούν πρωταρχική σημασία (Erikson, 1968). Οι έφηβοι συχνά προσδιορίζουν την αυτοεκτίμησή τους μέσα από τον τρόπο που τους αντιλαμβάνονται οι συνομήλικοί τους. Όπως έχει επισημανθεί στη βιβλιογραφία, η κοινωνική αποδοχή σε αυτή τη φάση συνδέεται άμεσα με την ψυχική υγεία και την αίσθηση αυτοαξίας (Brown & Larson, 2009).

Τι γίνεται όμως όταν μια κοπέλα δεν θέλει να ακολουθήσει τη ¨μόδα¨ της εποχής της; Τι γίνεται όταν δεν θέλει να προσδιοριστεί ως σλατίνα και διαφοροποιείται εμφανισιακά και συμπεριφορικά από το περίγυρο της; Η απόρριψη, ο χλευασμός και η περιθωριοποίηση είναι το τίμημα της διατήρησης αξιών! Εάν δεν έχεις ερωτικό σύντροφο και μάλιστα εφήμερο μιας και η ¨σχέση¨ είναι παλιομοδίτικη,  εάν δεν ρισκάρεις με αγνώστους που τους βρίσκεις από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θεωρείσαι καθυστερημένος και ¨εκτός¨.

Στην πραγματικότητα το δίλημμα είναι ξεκάθαρο ¨Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα¨! Ή θα γίνεις αυτό που επιβάλει η μόδα, θα ξεπουλήσεις ότι αξίες έχεις, θα πετάξεις στα σκουπίδια την εφηβεία σου και θα γίνεις ένα κακέκτυπο σλατίνας που θα μετρά αξίες μέσα από συνευρέσεις με άντρες ή θα βιώσεις την απόλυτη απαξίωση και μοναξιά.

Η επίδραση των συνομηλίκων είναι καταλυτική. Έρευνες δείχνουν πως οι έφηβοι που νιώθουν ότι υστερούν σε σχέση με τους φίλους τους στον τομέα των ρομαντικών ή σεξουαλικών εμπειριών, βιώνουν εντονότερο άγχος, αμφιβολίες για την ταυτότητά τους και μειωμένη αυτοεκτίμηση (Prinstein & Dodge, 2008).

Συνεπώς γιατί αναρωτιόμαστε για τους λόγους που κάνουν ένα κορίτσι να αδιαφορεί για το κίνδυνο και να πηγαίνει να συναντήσει αγνώστους που θα γίνουν οι κακοποιητές της; Η κακοποίηση έχει ξεκινήσει πολύ νωρίς από τον κοινωνικό της περίγυρο.

Κυρίως από μια κοινωνία που έχει αποτύχει παταγωδώς στο ρόλο της μιας και κοινωνία σημαίνει σχέσεις των μελών. Για ποιες σχέσεις μπορούμε να αναφερθούμε σήμερα; Για σχέσεις που οδηγούν τα παιδιά στην απόγνωση, τη θυματοποίηση και το θάνατο;

Βρισκόμαστε σε ένα πολύ κρίσιμο σημείο ως κοινωνία. Σύμφωνα με ευρωπαϊκές και ελληνικές μελέτες, τουλάχιστον το 34% των εφήβων ηλικίας 13-17 ετών δηλώνει ότι έχει γνωρίσει διαδικτυακά κάποιο πρόσωπο με το οποίο συζήτησε σεξουαλικά ζητήματα ή προχώρησε σε προσωπική γνωριμία (EU Kids Online, 2020). Στην Ελλάδα, το Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου του ΙΤΕ αναφέρει ότι πάνω από το 60% των εφήβων χρησιμοποιεί κοινωνικά δίκτυα για φλερτ, ενώ το 17% έχει συναντήσει από κοντά άτομα που γνώρισε στο διαδίκτυο (SafeLine, 2023).

Η ψευδοανωνυμία του διαδικτύου ενισχύει το φαινόμενο του “catfishing” και των κακόβουλων προσεγγίσεων από ενήλικες και μη. Η συναισθηματική ευαλωτότητα των νέων, η ανάγκη για αποδοχή, θαυμασμό και αγάπη είναι τα διαβατήρια για τη κόλαση. Ας μην ξεχνάμε ότι η σύγχρονη εφηβεία είναι συχνά εγκλωβισμένη μεταξύ μιας υπερεκτεθειμένης ψηφιακής κουλτούρας, που εξιδανικεύει τη σεξουαλικότητα, και μιας πραγματικότητας όπου η ψυχοσεξουαλική ωρίμανση καθυστερεί.

Τα τραύματα στο σώμα της 14χρονης μπορεί να επουλωθούν σύντομα. Η ψυχή της όμως θα αιμορραγεί πάντα. Ο βιασμός στην εφηβεία επιφέρει σοβαρές και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Τα θύματα συχνά βιώνουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), κατάθλιψη, διαταραχές άγχους, αυτοτραυματικές συμπεριφορές ή/και αποπροσωποποίηση (Feiring et al., 2002). Σε πολλές περιπτώσεις, καταρρέουν βασικές δομές εμπιστοσύνης, ειδικά όταν το περιβάλλον αποτυγχάνει να υποστηρίξει επαρκώς το θύμα.

Επιπλέον, σε ένα περιβάλλον όπου ο δημόσιος λόγος (ειδικά στα social media) μπορεί να είναι κακόβουλος απέναντι στο ίδιο το θύμα, δημιουργείται ένα κλίμα δευτερογενούς θυματοποίησης (secondary victimization), όπου το παιδί βιώνει εκ νέου τον τραυματισμό μέσα από την έλλειψη κατανόησης.

Η ανάγκη για δράση είναι επιτακτική ! Η συστηματική ψυχο-εκπαίδευση στα σχολεία και στους γονείς αποτελεί προϋπόθεση για την πρόληψη παρόμοιων περιστατικών. Η ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης, της κριτικής σκέψης και της ικανότητας να θέτουν όρια είναι κεντρικής σημασίας για την ασφάλεια των εφήβων.

Τα παιδιά χρειάζονται ψυχική ενδυνάμωση και μεταβατικά αντικείμενα να μπορούν να αντέξουν το τίμημα της μοναξιάς. Ένα παιδί που έχει προσωπικές απολαύσεις όπως η μουσική, τα βιβλία, η τέχνη, ο αθλητισμός και διάφορα χόμπι δεν θυματοποιείται εύκολα στο βωμό της μοναξιάς.

Οι γονείς πρέπει να σταθούν δίπλα στα παιδιά τους. Να γίνουν φίλοι και άξιοι της εμπιστοσύνης τους. Πρέπει να πάψουν να απαιτούν τη τελειότητα και να αγκαλιάσουν την όποια ευαλωτότητα των παιδιών τους. Η αγάπη και η αποδοχή είναι το κλειδί στο χτίσιμο ισχυρών δεσμών που θα αποτελέσουν το κράτημα των παιδιών στις όποιες δυσκολίες της ζωής. Σε μια εποχή που σχίζει τα ιμάτια της υπερ της αποδοχής, της διαφορετικότητας και της συμπερίληψης, η πραγματικότητα απέχει έτη φωτός ! Το διαφορετικό τρομάζει και πρέπει να αφανιστεί. Οι αξίες πεθαίνουν αργά και σταθερά. Οι νέοι διαμορφώνουν προσωπικότητα από τα σκουπίδια του διαδικτύου και το ψυχικό κενό μεγαλώνει και πονά αφόρητα.

Εμείς θα συνεχίσουμε να παραληρούμε στην εικονική απόλαυση μας ή θα ξυπνήσουμε και θα παλέψουμε να σώσουμε τα παιδιά μας; Το μέλλον θα δείξει!

*Η Θεοδώρα Παπαδοπούλου είναι Διδάκτωρ Ψυχολογίας, Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια, Νευρογλωσσολόγος