Παρότι εκατομμύρια άνθρωποι απομακρύνθηκαν προληπτικά, το τσουνάμι που ακολούθησε ήταν περιορισμένο σε ένταση και προκάλεσε μόνο ήπιες ζημιές, σε αντίθεση με τις τραγικές εμπειρίες του 2004 και του 2011.

Τι προκάλεσε λοιπόν τον σεισμό και το τσουνάμι και γιατί δεν ήταν τόσο άσχημα τα πράγματα όσο αρχικά φοβόμασταν;

Τι προκαλεί έναν μεγα-σεισμό;

Η χερσόνησος Καμτσάτκα είναι απομακρυσμένη, αλλά βρίσκεται στο «Δακτυλίδι της Φωτιάς του Ειρηνικού», που ονομάστηκε έτσι λόγω του μεγάλου αριθμού σεισμών και ηφαιστείων που σημειώνονται εκεί, όπως εξηγεί το βρετανικό BBC. Τα ανώτερα στρώματα της Γης χωρίζονται στις τεκτονικές πλάκες. Το «Δακτυλίδι της Φωτιάς του Ειρηνικού» είναι ένα τόξο αυτών των πλακών που εκτείνεται γύρω από τον Ειρηνικό. Το 80% των σεισμών στον κόσμο συμβαίνουν κατά μήκος του δακτυλίου, σύμφωνα με τη Βρετανική Γεωλογική Υπηρεσία.

Ακριβώς στα ανοιχτά των ακτών της Χερσονήσου, η πλάκα του Ειρηνικού κινείται βορειοδυτικά με ταχύτητα περίπου 8 εκατοστών ετησίως, γρήγορα για τα τεκτονικά δεδομένα.

Εκεί έρχεται σε επαφή με μια άλλη, μικρότερη πλάκα, που ονομάζεται μικροπλάκα Okhotsk. Η πλάκα του Ειρηνικού είναι ωκεάνια, πράγμα που σημαίνει ότι έχει πυκνά πετρώματα και θέλει να βυθιστεί κάτω από τη λιγότερο πυκνή μικροπλάκα.

Καθώς η πλάκα του Ειρηνικού βυθίζεται προς το κέντρο της Γης, θερμαίνεται και αρχίζει να λιώνει, εξαφανιζόμενη ουσιαστικά. Αλλά αυτή η διαδικασία δεν είναι πάντα ομαλή. Συχνά οι πλάκες μπορεί να κολλήσουν, καθώς κινούνται η μία δίπλα στην άλλη και η υπερκείμενη πλάκα σύρεται προς τα κάτω. Αυτή η τριβή μπορεί να συσσωρευτεί επί χιλιάδες χρόνια, αλλά μπορεί στη συνέχεια να απελευθερωθεί ξαφνικά μέσα σε λίγα μόνο λεπτά. Αυτό είναι γνωστό ως σεισμός πολύ μεγάλης ώσης.

«Όταν συνήθως σκεφτόμαστε τους σεισμούς, φανταζόμαστε το επίκεντρο ως ένα μικρό σημείο σε έναν χάρτη. Ωστόσο, για τόσο μεγάλους σεισμούς, το ρήγμα θα έχει διαρραγεί σε πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα», εξήγησε ο δρ Στίβεν Χικς, λέκτορας περιβαλλοντικής σεισμολογίας στο University College του Λονδίνου. «Είναι αυτή η τεράστια ποσότητα ολίσθησης και η έκταση του ρήγματος που δημιουργεί ένα τόσο υψηλό μέγεθος σεισμού».

Οι μεγαλύτεροι σεισμοί που έχουν καταγραφεί στην ιστορία, συμπεριλαμβανομένων των τριών ισχυρότερων στη Χιλή, την Αλάσκα και τη Σουμάτρα, ήταν όλοι σεισμοί πολύ μεγάλης ώσης.

Και η χερσόνησος Καμτσάτκα είναι επιρρεπής σε ισχυρούς σεισμούς. Μάλιστα, ένας μεγάλος σεισμός μεγέθους 9 βαθμών είχε συμβεί σε απόσταση μικρότερη των 30 χιλιομέτρων από τον σημερινό σεισμό, το 1952, σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ.

Ένας ισχυρός σεισμός μπορεί να προκαλέσει τσουνάμι μετατοπίζοντας απότομα το νερό πάνω από τις τεκτονικές πλάκες. Στα ανοιχτά, τα κύματα ταξιδεύουν με ταχύτητες που ξεπερνούν τα 800 χλμ./ώρα, αλλά έχουν χαμηλό ύψος και μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Όταν πλησιάζουν σε ρηχά νερά, επιβραδύνονται, τα κύματα πυκνώνουν και αυξάνονται σε ύψος, σχηματίζοντας ένα πιθανό τείχος νερού. Ωστόσο, ακόμη και πολύ ισχυροί σεισμοί δεν οδηγούν απαραίτητα σε καταστροφικά τσουνάμι.

Ο χθεσινός σεισμός έφερε κύματα τσουνάμι ύψους 4 μέτρων σε τμήματα της ανατολικής Ρωσίας, σύμφωνα με τις τοπικές αρχές. Αλλά δεν πλησιάζουν τα κύματα ύψους δεκάδων μέτρων της Boxing Day του 2004 στον Ινδικό Ωκεανό και της Ιαπωνίας του 2011.

«Το ύψος του κύματος τσουνάμι επηρεάζεται επίσης από τα τοπικά σχήματα του θαλάσσιου πυθμένα κοντά στην ακτή και το σχήμα της ξηράς όπου φτάνει», δήλωσε η καθηγήτρια Λίσα ΜακΝίλ, καθηγήτρια τεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον. «Αυτοί οι παράγοντες, μαζί με το πόσο πυκνοκατοικημένη είναι η ακτή, επηρεάζουν το πόσο σοβαρές είναι οι επιπτώσεις», πρόσθεσε.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης. Λόγω της συχνής εμφάνισης σεισμών στην περιοχή του Ειρηνικού, πολλές χώρες διαθέτουν κέντρα τσουνάμι. Στέλνουν προειδοποιήσεις μέσω δημόσιων ανακοινώσεων για την εκκένωση των πληθυσμών.

Κανένα τέτοιο σύστημα δεν υπήρχε όταν σημειώθηκε το τσουνάμι της Boxing Day το 2004, όταν πολλοί άνθρωποι δεν είχαν χρόνο για εκκένωση. Περισσότεροι από 230.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε 14 χώρες του Ινδικού Ωκεανού.

Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης είναι σημαντικά λόγω της περιορισμένης ικανότητας των επιστημόνων να προβλέπουν πότε θα συμβεί ένας σεισμός.

Το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ κατέγραψε σεισμό μεγέθους 7,4 βαθμών στην ίδια περιοχή δέκα ημέρες πριν.

«Αυτό μπορεί να ήταν ένας προσεισμός -μια πρώιμη απελευθέρωση ενέργειας-, αλλά δεν αποτελεί πρόβλεψη για τον ακριβή χρόνο ενός μελλοντικού σεισμού», εξήγησε η καθηγήτρια ΜακΝίλ. «Αν και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το GPS για να μετρήσουμε τις τρέχουσες κινήσεις και πότε έγιναν προηγούμενοι σεισμοί, μπορούμε να εκμεταλλευτούμε αυτές τις πληροφορίες μόνο για να κάνουμε προβλέψεις για την πιθανότητα ενός σεισμού», είπε.

Η Γεωφυσική Υπηρεσία της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών (GS RAS) θα συνεχίσει να παρακολουθεί την περιοχή, καθώς αναμένει ότι οι μετασεισμοί θα μπορούσαν να συνεχιστούν για τον επόμενο μήνα.

Σεισμός στην Καμτσάτκα: Μύθοι και αλήθειες για το τσουνάμι – Τι λέει ο καθηγητής Παυλίδης στον «Ε.Τ.»

Επικράτησε η ιαπωνική ονομασία (τσου- και νάμι, κύμα του λιμανιού). Ονομάζεται και «μοναχικό οδεύον κύμα» μεγάλης ενέργειας ή «σολιτόνιο κύμα», που εμφανίζεται από το «πουθενά», ταξιδεύει γρήγορα μόνο του και προσπαθεί να διαδοθεί παντού.

Πλήττει τις ακτές για λίγα μόνο λεπτά της ώρας και πριν/μετά από αυτό η θάλασσα συνεχίζει να έχει τη συνηθισμένη δραστηριότητα της με μικρό ή μεγάλο κυματισμό, σαν να μη συνέβη τίποτα. Δεν έχει σχέση με τις παλίρροιες, για αυτό είναι λάθος να ονομάζεται παλιρροϊκό και δεν είναι «κύμα βαρύτητας».

Μιλώντας στον «Ε.Τ.», ο ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας του ΑΠΘ, Σπύρος Παυλίδης, ξεκαθαρίζει ότι το τσουνάμι δεν έχει σχέση με τα μεγάλα θαλάσσια κύματα του ωκεανού που οφείλουν τη δημιουργία τους σε ατμοσφαιρική επίδραση και εξαφανίζονται στα 10 με 20 μέτρα βάθος νερού. Αντίθετα, είναι κύματα που δημιουργούνται σε ανοικτές θάλασσες λόγω υποθαλάσσιων σεισμών ή/και κατολισθήσεων, οι οποίοι μετακινούν όγκους νερού ανάλογα με το βάθος της θάλασσας. Ενώ στα ανοικτά η ταχύτητα των συγκεκριμένων κυμάτων φτάνει τα 800 χλμ./ώρα, στα ρηχά μειώνεται, με αποτέλεσμα την αύξηση του ύψους τους. «Το τσουνάμι είναι κύμα περιόδου της τάξης 10-60 λεπτών της ώρας και για παράδειγμα σε ωκεανό βάθους 4.000 μέτρων αναπτύσσει ταχύτητες άνω των 700 χλμ./ώρα. Στις ακτές πλησιάζει με ταχύτητες 90-50 χλμ./ώρα, ενώ τα παράκτια εδάφη τα πλήττει με 40-30 χλμ./ώρα», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή, το τσουνάμι είναι μια σειρά επιμέρους σύμφωνων κυμάνσεων (κυματοσυρμός), που «ενώνουν» τα μόρια νερού, τα οποία με αυτόν τον τρόπο αποκτούν «μνήμη σύνδεσης», και σαν συρμός κυμάνσεων κινείται μεταφέροντας τεράστια ενέργεια, περίπου στο 1/10 του σεισμού που το προκάλεσε! «Εχει μεγάλο μήκος, της τάξης πολλών χιλιομέτρων και μικρό πλάτος κύματος όταν διατρέχει τον ωκεανό. Το μήκος, το πλάτος και η ταχύτητα του θηριώδους κύματος μεταβάλλονται συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής του, αφού εξαρτώνται από το βάθος και τις γεωμορφολογικές ανωμαλίες του θαλάσσιου πυθμένα. Καμιά μαθηματική σχέση δεν μπορεί να περιγράψει πλήρως την κίνηση, αν και ευφυή μοντέλα σε υπολογιστές την προσεγγίζουν ικανοποιητικά και ερμηνεύουν τα περισσότερα εμπειρικά δεδομένα και μετρήσεις», είπε.

Παράλληλα, το τσουνάμι είναι ένας πολύπλοκος εσωτερικός στροβιλισμός που ανασκάπτει τον βυθό, ανασηκώνει άμμο και μικροοργανισμούς και το κύμα, σαν μαύρος τοίχος, ακολουθεί τη μοναχική του πορεία.

«Είναι ένα μοναχικό κύμα υψηλής ταχύτητας και χαμηλών απωλειών ενέργειας, που θα μπορούσε να ταξιδεύει γύρω από τη γη πολλές φορές, αν υπήρχαν κατάλληλες συνθήκες χωρίς τριβές και εμπόδια. Οταν όμως φτάνει σε ρηχές θάλασσες, ανυψώνεται, διότι η βάση του αλληλεπιδρά με τον πυθμένα, λόγω της τριβής μειώνεται η ταχύτητά του, μεγαλώνει το πλάτος του (δηλαδή το ύψος του) όπως προαναφέρθηκε, θεριεύει, διαθλάται, ανακλάται, στροβιλίζεται και ξεσπά στις ακτές με τη μορφή “κεφαλής κόμπρας”, όπως πολύ εύστοχα πολλοί αυτόπτες μάρτυρες το περιγράφουν, εκτονώνοντας όση ενέργεια του απέμεινε. Τότε, η φύση “σκοτώνει” άμεσα και ανελέητα τα παιδιά της, ζωντανά του βυθού, κοινωνίες κοραλλιών στα αβαθή, φύκια και όσους ζωικούς οργανισμούς δεν μπορέσουν να ξεφύγουν από τη χερσαία ακτίνα δράσης του, η οποία μπορεί να είναι από λίγα μέτρα ως λίγα χιλιόμετρα», κατέληξε ο ομότιμος καθηγητής.