Η επτάχρονη δικτατορία αποτελεί ένα «καλό μάθημα» για όλες τις πολιτικές παρατάξεις, που κατανοούν πως οι κόντρες τους δεν πρέπει να «πριονίζουν» το κλαδί της δημοκρατίας στο οποίο κάθονται όλοι. Ετσι, το πρώτο πολιτικό στοίχημα της μεταπολίτευσης είναι πλέον η στερέωση της ίδιας της δημοκρατίας.

Ριζικές αλλαγές

Η συντριπτική νίκη του Κωνσταντίνου Καραμανλή στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 ουσιαστικά τον εξουσιοδοτεί να προχωρήσει σε ριζικές αλλαγές στις δομές που οδήγησαν το δημοκρατικό πολίτευμα στον επτάχρονο γύψο. Ετσι, η πρώτη κίνηση της νέας κυβέρνησης είναι να θέσει άμεσα το ζήτημα της μορφής του πολιτεύματος, ώστε να αποφασίσει αν το υπό ψήφιση Σύνταγμα θα ήταν προεδρική ή βασιλευόμενη δημοκρατία.

Το δημοσιευμένο στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης προεδρικό διάταγμα ορίζει πως στην κάλπη της 8^ης Δεκεμβρίου 1974 θα υπάρχουν δύο ψηφοδέλτια. Το πράσινο γράφει «Αβασίλευτη Δημοκρατία» και το καφέ «Βασιλευόμενη Δημοκρατία». Οι υποστηρικτές της δεύτερης διαμαρτύρονται για το μουντό καφέ σε αντίθεση με το δροσερό πράσινο που συμβολίζει την ελπίδα. Την προεκλογική φιλοβασιλική εκστρατεία αναλαμβάνουν οργανώσεις όπως «Βασιλική Ενωσις», «Βασιλική Εθνική Παράταξις», «Πανελλήνια Κίνησις Βασιλευομένης Δημοκρατίας» και «Βασιλόφρων Δημοκρατική Οργάνωσις Υψηλάντης», που έχουν ως επίσημο όργανο την εφημερίδα «Το Ελληνικό Μέλλον» του Μ.Π. Ευσταθίου. Οι αντιμοναρχικοί συστήνουν από τις 20 Νοεμβρίου στην πρωτεύουσα Επιτροπή Δημοκρατικού Αγώνα που αναλαμβάνει την εκστρατεία εναντίον της βασιλείας, ενώ παράλληλα δημιουργούνται αντίστοιχες επιτροπές ανά τη χώρα.

Κλίμα

Η μόλις πριν από λίγων ημερών εκλογική μάχη εκτονώνει αρκετή από την ένταση της περιόδου, με αποτέλεσμα η προεκλογική ατμόσφαιρα του δημοψηφίσματος να μην είναι φανατισμένη. Υπάρχει βέβαια σαφής κυριαρχία των αντιμοναρχικών με παράλληλη απόπειρα γραφικοποίησης των φιλοβασιλικών. Οι δεύτεροι κυκλοφορούν με κορόνα στο πέτο, κρατούν στα χέρια φωτογραφίες, αφίσες ή και εικονίσματα με τον Κωνσταντίνο, ενώ στους προσωπικούς τους χαιρετισμούς εύχονται «Ευλογημένος ο ερχόμενος» αναφερόμενοι φυσικά στη βασιλική επαναφορά. Στις φιλοβασιλικές φωτογραφίες απουσιάζει επιμελώς το πρόσωπο της μητέρας του Κωνσταντίνου, Φρειδερίκης, για την οποία ο τελευταίος δηλώνει πως δεν θα επιστρέψει στη χώρα «…για να μη δημιουργήσει προβλήματα εις τον ελληνικόν λαόν και την οικογένειάν της» και πως θα μείνει στην Ινδία για να παρακολουθήσει μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Μαδράς. Συνθήματα των φιλομοναρχικών οπαδών είναι τα: «Ναι στον δημοκράτη βασιλιά», «Τα προσκοπάκια περιμένουν τον αρχηγό τους», «Ο πρώτος αντιστασιακός», «Ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά», «Ε, ε, έρχεται».

Σαφώς πιο οργανωμένοι, μαχητικοί και δημιουργικοί είναι οι οπαδοί της αβασίλευτης δημοκρατίας, που ταυτίζουν τον θρόνο με όλα τα σύγχρονα δεινά του τόπου. Κυκλοφορούν με το γράμμα «Δ» (Δημοκρατία) στο πέτο ή στο χέρι, ενώ φωνάζουν συνθήματα όπως «Λαέ, πολέμα, σου φέρνουνε το στέμμα», «Παιδιά, σιωπάτε, ξέρει και καράτε», «Ησουν ο πρώτος χουντικός», «Χούντα και στέμμα μάς πνίξανε στο αίμα», «Ερχεται η Φρ(ε)ίκη».

Κατά συνείδηση

Τα περισσότερα κόμματα της εποχής παίρνουν σαφή θέση κατά της μοναρχίας, ενώ ο πρωθυπουργός και αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, παρά την αντιμοναρχική του θέση, αφήνει τους βουλευτές του να ψηφίσουν κατά συνείδηση. Ο τέως βασιλιάς κάνει προεκλογική εκστρατεία από την Αγγλία, δίνοντας συνεντεύξεις σε Ελληνες και ξένους δημοσιογράφους, στις οποίες τονίζει τη νοσταλγία του για την πατρίδα λέγοντας πως «θα επιστρέψω, είτε ως βασιλεύς είτε ως απλός πολίτης». Παράλληλα, τονίζει πως όταν επιστρέψει, δεν θα κάνει τα λάθη του παρελθόντος και πως θα είναι δημοκρατικός.

Το αποτέλεσμα της νίκης της Δημοκρατίας είναι σχεδόν προδιαγεγραμμένο μιας και οι φιλομοναρχικοί βλέπουν ότι δεν υπήρχε καμία ελπίδα επιστροφής στο λαμπρό παρελθόν. Σημασία έχει όμως και το συνολικό ποσοστό της διαφοράς γιατί μην ξεχνάμε ότι το πολίτευμα δεν διαθέτει ακόμα στέρεες βάσεις, ενώ παραμένει ορατός ο κίνδυνος εκτροπής. Τα αποτελέσματα της 8ης Δεκεμβρίου είναι συντριπτικά κατά της βασιλευόμενης δημοκρατίας που λαμβάνει το 30,8% των ψήφων έναντι του 69,2% της αβασίλευτης που πλειοψηφεί σε 54 από τις 56 εκλογικές περιφέρειες της χώρας.

Πανηγυρισμοί

Τα αποτελέσματα οδηγούν χιλιάδες κόσμου να πανηγυρίζουν σε δρόμους, πλατείες και γειτονιές γιορτάζοντας την ολοκλήρωση της αποκατάστασης της δημοκρατίας που έχει ξεκινήσει πέντε μήνες πριν. Το ίδιο βράδυ, τα μεσάνυχτα, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής εμφανίζεται τηλεοπτικά για τις πρώτες δηλώσεις: «Ηδη το δημοψήφισμα διεξήχθη. Και διεξήχθη κατά τρόπον άψογον. Ο λαός απεφάνθη για πρώτη φορά ελεύθερος και ανεπηρέαστος επί του κρίσιμου αυτού θέματος».

Την επόμενη ημέρα φτάνει από το Λονδίνο η συναινετική δήλωση του Κωνσταντίνου, που αποδέχεται το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας: «Πιστός εις την διακήρυξίν μου επαναλαμβάνω ότι προέχει η εθνική ενότης χάριν της ομαλότητος, προόδου και ευημερίας της χώρας και εύχομαι οι εξελίξεις να δικαιώσουν το αποτέλεσμα που προέκυψε από την χθεσινήν ψηφοφορίαν».

Εκστρατεία θέσεων στην τηλεόραση

Η πολιτειακή προεκλογική εκστρατεία θυμίζει περισσότερο Ευρώπη και όχι ελληνικές επεισοδιακές προεκλογικές περιόδους. Η παράθεση θέσεων των δύο πλευρών δεν γίνεται σε ανοιχτές δημόσιες ομιλίες αλλά, για πρώτη φορά, μέσω τηλεόρασης, του τότε ΕΙΡΤ, όπου παρέχονται τέσσερα δεκάλεπτα παρουσίασης των θέσεων. Η πρωτότυπη για τα ελληνικά δεδομένα προεκλογική εκστρατεία ξεκινά στις 26 Νοεμβρίου, με ομιλία του Κωνσταντίνου. Σε αυτήν εμφανίζεται συναινετικός μιλώντας για «σύγχρονη δημοκρατική αντίληψη περί βασιλέως», έχοντας έντονα συναισθηματικά στοιχεία: «Απευθύνομαι από την ξενιτιά προς όλους, τους μεγαλύτερους, τους συνομήλικούς μου και τους νεότερους και τους καλώ εις κοινούς αγώνας διά το καλόν της ενδόξου πατρίδος μας. Ευρίσκομαι στην υπηρεσία της Ελλάδος. Ο,τι και αν συμβεί, θα την υπηρετώ και θα την υπερασπίζομαι με αυτοθυσία, με αυταπάρνηση και με λατρεία. Είναι ο τόπος μου και το σπίτι μου. Η πατρίδα και το σπίτι των παιδιών μου. Εκεί είναι οι τάφοι του πατέρα και των προγόνων μου».

Εν συνεχεία, ο λόγος πηγαίνει στους υποστηρικτές της αβασίλευτης δημοκρατίας. Αρχικά ο Μάριος Πλωρίτης, στις 28 Νοεμβρίου, μία ημέρα μετά ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Κώστας Σημίτης στις 5 Δεκεμβρίου και ο Γιώργος Κουμάντος μία ημέρα αργότερα. Οι αντιμοναρχικοί ομιλητές, με ιστορικές αναδρομές, τονίζουν τον αναχρονιστικό ρόλο του στέμματος στη σύγχρονη Ιστορία του τόπου, μιλούν για διαχρονική περιφρόνηση του παλατιού στη λαϊκή βούληση, ενώ χαρακτηριστικά, ο Μάριος Πλωρίτης επικαλείται τη θέση ξένου συγγραφέα για τον βασιλικό θεσμό: «Οι σύγχρονοι βασιλείς μοιάζουν με σκωληκοειδείς αποφύσεις: όταν κάθονται φρόνιμοι είναι άχρηστοι, όταν όμως γίνονται ενοχλητικοί, επιβάλλεται η αφαίρεσή τους, που είναι πάντα επικίνδυνη». Η τηλεοπτική προεκλογική εκστρατεία κλείνει το βράδυ της 5ης Δεκεμβρίου με τη δεύτερη ομιλία του Κωνσταντίνου, που δηλώνει πως θα σεβαστεί την οποιαδήποτε απόφαση του ελληνικού λαού.