Ο λαός παρέμενε σιωπηρά άπραγος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής βρισκόταν αυτοεξόριστος στο Παρίσι, παλαιοί πολιτικοί και προδικτατορικά κόμματα έδειχναν απομονωμένοι, ενώ η διασπασμένη από το 1968 Αριστερά περνούσε μία ακόμη περίοδο εσωστρέφειας. Το μόνο που πραγματικά ανησυχούσε τη δικτατορία ήταν η εικόνα της στο εξωτερικό.

Δημοψήφισμα

Σε αυτήν την κατεύθυνση, επιχειρείται η λεγόμενη «δημοκρατικοποίηση» με το δημοψήφισμα της 29ης Ιουλίου 1973, που ανέβασε τον Παπαδόπουλο στην καρέκλα του «Προέδρου της Δημοκρατίας» και το λεγόμενο «χρονοδιάγραμμα επιστροφής στον κοινοβουλευτισμό». Ο Σπύρος Μαρκεζίνης διορίζεται «πρωθυπουργός» στις 8 Οκτωβρίου 1973, διακηρύσσοντας ότι θα ανακοίνωνε κάτι πολύ σημαντικό, το οποίο, όμως, δεν ήταν τίποτε άλλο από την προκήρυξη δημοκρατικών εκλογών-«μαϊμού» με κόμματα ανδρείκελα που θα αποδέχονταν τη δικτατορία με κοινοβουλευτικό μανδύα.

Ομως, ακόμα και αυτή η ελάχιστη χαραμάδα ελευθερίας απελευθερώνει συμπιεσμένες δυνάμεις που η χούντα και η κοινωνία αγνοούσαν την ύπαρξή τους. Η πρώτη σπίθα ανάβει όταν, στις 4 Νοεμβρίου 1973, το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου μετατρέπεται σε αντιδικτατορική διαδήλωση με επεισόδια και δεκάδες συλλήψεις που οδηγούν σε νέες συγκεντρώσεις για την απελευθέρωση των συλληφθέντων. Στις 7 Νοεμβρίου γίνεται η πρώτη συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο με τα φοιτητικά αιτήματα περί κατάργησης του Ν.Δ. 1347, που διέκοπτε την αναβολή στράτευσης λόγω σπουδών, να υποχωρούν μπροστά σε εκείνα της ελεύθερης έκφρασης.

• ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ: Η συνέλευση της Νομικής Σχολής απορρίπτει τα κυβερνητικά μέτρα περί προγραμματισμού των φοιτητικών εκλογών, όταν διαδίδονται φήμες ότι στο Πολυτεχνείο γίνονται συγκρούσεις με την Αστυνομία. Η φήμη δεν είναι αληθινή, αλλά μετατρέπεται σε πραγματικότητα όταν η φοιτητική πορεία κατευθυνόμενη στο Πολυτεχνείο συγκρούεται με την Αστυνομία και εν συνεχεία καταφεύγει στο Ιδρυμα. Οι εξελίξεις είναι πλέον καταιγιστικές. Η κατάληψη είναι μαζική, αλλά χωρίς κάποιο σαφή στόχο. Κόμματα και παρατάξεις συγκρούονται πολιτικά για το ποιος θα έχει το «πάνω χέρι» και, παρόλο που οι σημαντικότερες φοιτητικές παρατάξεις πιέζουν για εγκατάλειψη του χώρου, ο κόσμος όχι μόνο δεν αποχωρεί αλλά πληθαίνει.

Πολλοί, έχοντας ακόμα την εμπειρία του άδοξου τέλους της διπλής κατάληψης της Νομικής στις αρχές του χρόνου, πιστεύουν ότι τα γεγονότα δεν είναι παρά μια προβοκάτσια της δικτατορίας. Η τελευταία, όμως, παρακολουθεί αμήχανη τις εξελίξεις και εμφανίζεται διαλλακτική, επιδιώκοντας να μη στραπατσάρει το δημοκρατικό προφίλ που με κόπο έχτιζε, ελπίζοντας στη γρήγορη εκτόνωση της κατάστασης.

• ΠΕΜΠΤΗ 15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ: Οι συγκεντρωμένοι μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο πολλαπλασιάζονται, με αποτέλεσμα το σταδιακό κλείσιμο της οδού Πατησίων. Ο χώρος μετατρέπεται σε «Γαλατικό χωριό δημοκρατίας» σε μια γκρίζα πραγματικότητα, οι φοιτητές μεθούν από το κρασί της ελευθερίας που δεν έχουν γνωρίσει, ενώ φοιτητικές συνελεύσεις σε Θεσσαλονίκη-Πάτρα αναγγέλλουν καταλήψεις των σχολών τους. Τα πράγματα δυσκολεύουν για το καθεστώς και στο εξωτερικό, αφού τα διεθνή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στρέφουν τους προβολείς τους στην Ελλάδα στέλνοντας συνεχείς ανταποκρίσεις από την Αθήνα. Ο λαός, εκτός από την παράνομη ενημέρωση μέσω του BBC και της Ντόιτσε Βέλε με τον Παύλο Μπακογιάννη, έχει από τις 3 το μεσημέρι ζωντανή αναμετάδοση από τους 1.050 χιλιόκυκλους μέσα από το Πολυτεχνείο. Η κλιμάκωση των κινητοποιήσεων φέρνει στην επιφάνεια εσωτερικές κόντρες που υποβόσκουν μέσα στο καθεστώς, ανάμεσα σε μετριοπαθείς, που αναμένουν εκτόνωση της κατάστασης, και των αδιάλλακτων, που τελικά υπερισχύουν και ζητούν άμεση καταστολή.

• ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 16 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ: Η κατάληψη αποκτά παλλαϊκό χαρακτήρα, αφού μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο βρίσκονται αγρότες από τα Μέγαρα, καλλιτέχνες και απλοί πολίτες που συμπαραστέκονται στον φοιτητικό αγώνα. Η Αστυνομία κλείνει την οδό Πατησίων όχι μόνο για να αποφύγει τη διανομή φυλλαδίων στους περαστικούς, αλλά και γιατί όλα δείχνουν πως κάτι ετοιμάζεται. Ο πολιτικός κόσμος αρχίζει να αντιδρά με δηλώσεις υποστήριξης στον φοιτητικό αγώνα, ενώ στο εξωτερικό υπάρχει η πληροφορία ότι ο Ιωάννης Ζίγδης έχει προτείνει στους Παναγιώτη Κανελλόπουλο και Γεώργιο Μαύρο να βρεθούν στον χώρο του Πολυτεχνείου, ώστε να διακηρύξουν την ενότητα του πολιτικού κόσμου και να αποφευχθεί η αιματοχυσία που έδειχνε να πλησιάζει. Το μεσημέρι στήνονται οδοφράγματα, ενώ οι συγκρούσεις με την Αστυνομία ξεκινούν το απόγευμα, όταν αυθόρμητες συγκεντρώσεις σε Σταδίου και Πατησίων διαλύονται από την Αστυνομία.

Η διασπορά των κινητοποιήσεων οδηγεί στην απαγόρευση κυκλοφορίας σε όλο το κέντρο. Επεισόδια, ξυλοδαρμοί και συλλήψεις γίνονται στη στρατοκρατούμενη πλέον πρωτεύουσα, ενώ, όταν πέφτει η νύχτα, ακούγονται οι πρώτοι διάσπαρτοι πυροβολισμοί. Οσο περνά η ώρα το πρόχειρο ιατρείο, που έχει στηθεί στο Πολυτεχνείο, δέχεται όλο και βαρύτερα περιστατικά: χτυπημένους από κλομπ, αναπνευστικά προβλήματα από συνεχείς λήψεις δακρυγόνων και χτυπημένους από σφαίρες «ντουμ ντουμ».

Η πύλη πέφτει το Σάββατο 17 Νοεμβρίου

Τα μεσάνυχτα το Πολυτεχνείο είναι πλέον ζωσμένο από τανκς και στρατό, ενώ οι φοιτητές βρίσκονται εγκλωβισμένοι μέσα στο Ιδρυμα. Οι διαπραγματεύσεις που γίνονται για ασφαλή αποχώρησή τους αποτελούν κενό γράμμα, αφού όσοι προσπαθούν να διαφύγουν, στην καλύτερη περίπτωση, ξυλοκοπούνται και συλλαμβάνονται, ενώ, στη χειρότερη, κινδυνεύουν από ελεύθερους σκοπευτές, που βρίσκονται διάσπαρτοι στην περιοχή. Αποτελεί σχήμα οξύμωρο, αλλά εκείνο το βράδυ το ασφαλέστερο σημείο στο κέντρο της Αθήνας ήταν ο περικυκλωμένος από Αστυνομία και στρατό χώρος του Πολυτεχνείου…

Οι διαπραγματεύσεις στρατού-φοιτητών περί οργανωμένης εκκένωσης του χώρου γίνονται ανάμεσα στους ταξίαρχο Θρασύβουλο Γιοβάνη, υπίλαρχο Μιχαήλ Γουνελά και τους ορισμένους από τη Συντονιστική Επιτροπή Κατάληψης Κυριάκο Σταμέλο και Κώστα Λαλιώτη. Οταν αυτές ολοκληρώνονται στις 2:50 τα μεσάνυχτα και το τανκς ρίχνει την πύλη του Πολυτεχνείου, την ίδια στιγμή κλείνει η παρένθεση της «δημοκρατικοποίησης». Ακολουθεί μια νύχτα κόλασης σε όλη την Αθήνα. Το πρώτο πόρισμα Τσεβά και οι έρευνες που θα ακολουθήσουν μιλούν για 18 έως 24 νεκρούς και 16 άγνωστους «βασίμως προκύπτοντες», εκατοντάδες συλληφθέντες και άγνωστο αριθμό τραυματιών, αφού δεκάδες ήταν εκείνοι που αρνήθηκαν να διακομιστούν σε νοσοκομείο, λόγω του φόβου της σύλληψης.

Σήμερα πολλοί αναθεωρητές ή και αρνητές της ιστορίας άλλοτε υποτιμούν τη βαρύτητα των γεγονότων, άλλοτε αναφέρονται σε προβοκάτσια της ομάδας Ιωαννίδη με στόχο την κατάληψη της εξουσίας και άλλοτε μιλούν για μυστική συνωμοσία της αμερικανικής πρεσβείας με ομάδα φοιτητών. Αυτό που σίγουρα γνωρίζουμε είναι ότι η δικτατορία, που κάποιοι σήμερα φωναχτά πλέον νοσταλγούν, περνάει μέσα από την πτώση του Γεωργίου Παπαδόπουλου και την άνοδο του Δημητρίου Ιωαννίδη στην πιο σκληρή περίοδό της, η οποία λήγει μερικούς μήνες αργότερα με τον τρόπο που ο Γεώργιος Σεφέρης προέβλεπε λίγα χρόνια πριν: με την εθνική προδοσία της Κύπρου…