Η νεαρή αρχιτέκτονας-πολεοδόμος στο αρχιτεκτονικό γραφείο WIT στο Βέλγιο, Αλεξία Χαλούλη, μεγαλωμένη στην Πάτρα, σπουδασμένη στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και με μεταπτυχιακές σπουδές στο Λουβέν του Βελγίου, σχεδίασε μία πρόταση για την ανασυγκρότηση των καμένων περιοχών που τιμήθηκε με το Future Proef Award, ανάμεσα σε 200 υποψηφίους από 16 πανεπιστήμια.

«Με ενδιέφερε η Βόρεια Εύβοια γιατί αποτελεί ένα από τα λίγα παραδείγματα παραδοσιακού παραγωγικού δάσους στην Ελλάδα. Για αιώνες το δάσος του Τελεθρίου και οι γύρω κοινότητες ήταν οργανικά δεμένα: η ξυλεία, η ρητίνη, η κτηνοτροφία και η μελισσοκομία συγκροτούσαν μια ισχυρή αγροδασική οικονομία. Αυτή η σχέση έχει αποδυναμωθεί τις τελευταίες δεκαετίες λόγω κοινωνικών αλλαγών (αστικοποίηση, αποκέντρωση) και η κλιματική κρίση πολλαπλασίασε τον κίνδυνο, με αποτέλεσμα την καταστροφή του 2021. Αυτό το ιστορικό υπόβαθρο ήταν που με ώθησε να μελετήσω την περιοχή: όχι μόνο η ίδια η πυρκαγιά, αλλά το πώς οι σχέσεις ανθρώπου-δάσους μπορούν να ξαναοριστούν», αναφέρει στον «Ε.Τ.» της Κυριακής.

Αποκατάσταση

Η πρόταση της Αλεξίας Χαλούλη ξεχωρίζει επειδή δεν περιορίζεται στην τεχνική διάσταση της αναδάσωσης, αλλά επιχειρεί να προσεγγίσει συνολικά την έννοια της αποκατάστασης. Στόχος της είναι να δώσει ξανά ζωή σε τόπους που καταστράφηκαν, με σεβασμό στη μνήμη των κατοίκων και με γνώμονα τη βιωσιμότητα. Στις μελέτες της προτείνει αναδασώσεις με είδη όπως έλατο και μαύρη πεύκη, συνδυαστικά με φυτεύσεις που ενισχύουν τη βιοποικιλότητα, ώστε τα νέα δάση να είναι πιο ανθεκτικά στις κλιματικές πιέσεις. Παράλληλα, εισηγείται τη δημιουργία ζωνών πυροπροστασίας που λειτουργούν ως φυσικά αναχώματα σε πιθανές νέες φωτιές, ενώ δίνει έμφαση στην αποκατάσταση του εδάφους, ώστε να αποφευχθούν πλημμύρες και διάβρωση.

«Το όραμα δεν είναι απλώς να ξαναφυτευτεί το δάσος, αλλά να αποκατασταθεί η πολυπλοκότητα του τοπίου. Στην πρότασή μου, το δάσος, η γεωργία και οι οικισμοί αντιμετωπίζονται σαν ένα ενιαίο σύστημα. Αυτό εκφράζεται μέσα από την έννοια της “πολεοδομίας του δάσους” (forest urbanism): το δάσος δεν είναι μόνο οικολογικός χώρος, αλλά και κοινωνική και παραγωγική υποδομή. Για να το πετύχουμε αυτό, προτείνω ένα “τοπίο-μωσαϊκό” (mosaic landscape): εναλλαγή ζωνών με διαφορετική χρήση γης και βλάστησης, ώστε να περιορίζεται η διάδοση της φωτιάς, να ενισχύεται η βιοποικιλότητα και να προσφέρονται νέες μορφές παραγωγής και τοπικής οικονομίας. Παράλληλα, εισάγονται στρατηγικές όπως η “ελεγχόμενη υποχώρηση” (managed retreat) σε περιοχές υψηλού κινδύνου, ώστε η φύση να ανακτά χώρο, και η ενίσχυση των “νημάτων” (filaments), δηλαδή των τοπικών υποδομών και δικτύων που δένουν τα χωριά με το δάσος και την αγροτική γη», εξηγεί.

Δεδομένα

Η έρευνα της κ. Χαλούλη κράτησε περίπου έναν χρόνο και βασίστηκε σε συνδυασμό της ιστορικής τεκμηρίωσης, της ανάλυσης χαρτών και δορυφορικών δεδομένων, αλλά και της επιτόπιας εργασίας στην Εύβοια. «Η σημαντικότερη φάση ήταν η σύνθεση όλων αυτών – το να δω πώς οικολογικά, κοινωνικά και οικονομικά στοιχεία μπορούν να μπουν στην ίδια “σκακιέρα σχεδιασμού”».

Σε επίπεδο χρηματοδότησης και εφαρμογής, το έργο της έρχεται να συναντήσει το κυβερνητικό masterplan για την ανασυγκρότηση της Βόρειας Εύβοιας. Το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει 71 έργα και δράσεις με συνολικό προϋπολογισμό περίπου 390 εκατ. ευρώ. Εχουν ήδη ξεκινήσει παρεμβάσεις σε οδικούς άξονες, αναδασώσεις και υποδομές, με το χρονοδιάγραμμα να εκτείνεται σε φάσεις που αγγίζουν τα επόμενα χρόνια και μέχρι το 2030. Μάλιστα, τον περασμένο Ιούλιο έγινε ακόμη ένα κρίσιμο βήμα για την αναπτυξιακή επανεκκίνηση της πυρόπληκτης Βόρειας Εύβοιας με την υπογραφή του περιφερειάρχη Στερεάς Ελλάδας, Φάνη Σπανού, στην απόφαση έγκρισης της «Στρατηγικής Ολοκληρωμένης Χωρικής Επένδυσης (ΟΧΕ) Βόρειας Εύβοιας». Το πρόγραμμα, συνολικής δημόσιας δαπάνης 13.000.000 ευρώ, θα αντλήσει πόρους από το νέο ΕΣΠΑ, το Πρόγραμμα «Στερεά Ελλάδα 2021-2027», και στοχεύει στην ολιστική ανασυγκρότηση της περιοχής μέσα από ένα πλέγμα στοχευμένων δράσεων.

«Δεν γίνεται να εφαρμόζουμε ένα ενιαίο μοντέλο παντού»

Η βραβευμένη πρόταση της κ. Χαλούλη προσφέρει μια πιο συμμετοχική και ολιστική προσέγγιση. Χωρίζει τις περιοχές σε εκείνες που μπορούν να ανασυγκροτηθούν με την ανθρώπινη παρουσία στο επίκεντρο και σε άλλες που πρέπει να αφεθούν στη φύση να επουλώσει τις πληγές της. Παράλληλα, όπως λέει η κ. Χαλούλη στον «Ε.Τ.» της Κυριακής, το σχέδιό της μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλες πληγείσες περιοχές της χώρας, αλλά η εφαρμογή του πρέπει να είναι τοπικά προσαρμοσμένη.

«Η αξία της μεθοδολογίας είναι ακριβώς ότι βλέπει το τοπίο σαν ένα πλέγμα οικολογικό και κοινωνικό. Στις πυρκαγιές, η εναλλαγή χρήσεων (το μωσαϊκό) είναι εργαλείο επιβράδυνσης. Σε πλημμύρες, μπορεί να είναι η δημιουργία χώρων απορρόφησης νερού. Σε κάθε περίπτωση, το κρίσιμο είναι να δουλεύουμε με το τοπίο και με τις κοινότητες, όχι να εφαρμόζουμε ένα ενιαίο μοντέλο παντού».

Οπτική

Οσον αφορά το πόσο εύκολο είναι να εφαρμοστεί στην πράξη, η κ. Χαλούλη εξηγεί: «Οι ίδιες οι στρατηγικές δεν είναι περίπλοκες τεχνικά. Η δυσκολία είναι να αλλάξει ο τρόπος που βλέπουμε το τοπίο: όχι ως σύνολο τομέων (δάσος, γεωργία, οικισμός), αλλά ως ενιαίο και αλληλοεξαρτώμενο σύστημα. Αυτό σημαίνει συνεργασία φορέων, κατοίκων, επιστημόνων και βούληση για συντονισμό. Εκεί βρίσκεται και η πρόκληση, αλλά και η ουσία της πρότασης». Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η κ. Χαλούλη θα μιλήσει, αρχές Οκτωβρίου, σε διάλεξη στις Βρυξέλλες παρουσία αρκετών επιστημόνων και στην οποία θα παρουσιάσει το πώς η Βόρεια Εύβοια μπορεί να ιδωθεί ως εργαστήριο για το μέλλον της Μεσογείου.

«Θα δείξω τα εργαλεία της πρότασης, αλλά, κυρίως, θα επισημάνω ότι η ανασυγκρότηση δεν είναι μόνο τεχνικό ζήτημα, είναι και πολιτιστικό, κοινωνικό και χωρικό. Είναι μία ευκαιρία να ξανασκεφτούμε τις σχέσεις μας με το τοπίο».