Η συστηματική ενσωμάτωση του πολιτισμού στη ζωή των πολιτών πλέον φέρνει μετρήσιμα αποτελέσματα σε απασχόληση, τουρισμό και διεθνή παρουσία. Η Γαλλίδα υπουργός Πολιτισμού Ρασιντά Ντατί μάλιστα αναγνώρισε πρόσφατα αυτή την αλλαγή δηλώνοντας ότι «το παγκόσμιο μέγεθος της Ελλάδας στον πολιτισμό αντανακλάται στο ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού και την Ελληνίδα υπουργό». Tα τελευταία χρόνια φαίνεται όλο και πιο ξεκάθαρα στην κοινωνία ότι ο πολιτισμός αναγνωρίζεται, τόσο σε εγχώριο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ως οικονομικός και αναπτυξιακός πυλώνας. Σήμερα, 1^η Ιουνίου, ημέρα που σηματοδοτεί επίσημα την έναρξη της καλοκαιρινής σεζόν, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη μιλάει στον «Ε.Τ.» για τις στρατηγικές και τα μεγάλα έργα που φέρνουν τον πολιτισμό στο επίκεντρο της σύγχρονης αναπτυξιακής πολιτικής.

Κυρία υπουργέ, η υπόθεση με τις λήψεις που απεικονίζουν drones πάνω από την Ακρόπολη, τα οποία σηκώθηκαν από το Ζάππειο για εμπορικούς σκοπούς, προκάλεσε αντιδράσεις. Γιατί προχωρήσατε στην απόφαση να καταθέσετε μήνυση κατά παντός υπευθύνου;

Το υπουργείο Πολιτισμού ενήργησε, ως όφειλε, κατά νόμον. Οπως εξήγησα, την ίδια μέρα, που κυκλοφόρησε η φωτογραφία, το υπουργείο Πολιτισμού κατέθεσε μηνυτήρια αναφορά, κατά παντός υπευθύνου, ώστε να διερευνηθούν τυχόν ευθύνες που προκύπτουν για παράβαση της αρχαιολογικής νομοθεσίας. Η όλη συζήτηση είχε επίκεντρο την Ακρόπολη, λόγω της εσφαλμένης εντύπωσης, που καλλιεργήθηκε εσκεμμένα, ότι τα drones πέταξαν πάνω από τον Παρθενώνα. Τα drones σηκώθηκαν από το Ζάππειο, το οποίο αποτελεί εμβληματικό νεότερο μνημείο. Σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, έπρεπε να έχει ερωτηθεί το υπουργείο Πολιτισμού. Σημειώνω ότι και σ’ αυτήν την περίπτωση διαπιστώνουμε τη διαρκή προσπάθεια εργαλειοποίησης των μνημείων. Κάποιοι χρησιμοποιούν τα μνημεία για την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων και μικροπολιτικών συμφερόντων.

Πώς κρίνετε τη στάση της αντιπολίτευσης απέναντι στα ζητήματα του πολιτισμού;

Η στάση, εν γένει, της αντιπολίτευσης στα ζητήματα του πολιτισμού αποτελεί case study (περίπτωση μελέτης). Οποιος παρακολουθεί τις κατά καιρούς δηλώσεις στελεχών της αντιπολίτευσης, τον δημόσιο διάλογο, αλλά και τη διαδικασία του κοινοβουλευτικού ελέγχου, η οποία είναι όχι μόνο θεσμική, αλλά και εξόχως διαφωτιστική για τη στάση της αντιπολίτευσης, αντιλαμβάνεται ότι η κριτική της ασκείται ευκαιριακά, αποσπασματικά, και κυρίως, τις περισσότερες φορές ατεκμηρίωτη. Θα ήταν εποικοδομητικό και βοηθητικό -θα έλεγα- αν η αντιπολίτευση προσέφερε κάτι ουσιαστικό σε επίπεδο προτάσεων, αντί, του άνευ ερείσματος, καταγγελτικού λόγου.

Τι απαντάτε σε όσους υποστηρίζουν ότι το περιστατικό στο Ζάππειο αναδεικνύει την ανάγκη να επανεξεταστεί το θεσμικό πλαίσιο ώστε τα μνημεία να προστατεύονται από νέες μορφές «ψηφιακής» εμπορικής εκμετάλλευσης, σε μια εποχή που οι τεχνολογικές δυνατότητες ξεπερνούν κατά πολύ τους παραδοσιακούς μηχανισμούς ελέγχου;

Οι συνεχώς αυξανόμενες τεχνολογικές δυνατότητες δημιουργούν συνεχώς νέα δεδομένα και όχι μόνον για τη διαχείριση του πολιτιστικού μας αποθέματος. Από το 2020, έχουμε προβλέψει στο θεσμικό μας πλαίσιο απεικονίσεις μνημείων «με χρήση laser, με φωτογραμμετρικές μεθόδους και συναφείς τεχνολογίες για τη δημιουργία τρισδιάστατου μοντέλου». Ομως, και αυτά, σήμερα, φαίνονται να ξεπερνούνται. Ηδη μελετάμε τη σχέση του μνημειακού αποθέματος με την τεχνητή νοημοσύνη και τις επιπτώσεις της τελευταίας και στο κεφάλαιο των απεικονίσεων. Ωστόσο, δεν πρέπει να οδηγηθούμε σε ακρότητες. Η αξιοποίηση των μνημείων για πολιτιστικές παραγωγές, για ήπιες εμπορικές χρήσεις, με κριτήρια και προϋποθέσεις και εφόσον πληροί τις προϋποθέσεις του αρχαιολογικού νόμου και της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας τους είναι απολύτως αποδεκτή. Να επισημάνω ότι η τήρηση της αρχαιολογικής νομοθεσίας επιβάλλεται όχι μόνον για λόγους νομιμότητας, αλλά και για τη διασφάλιση της ισορροπίας. 

Κυρία Μενδώνη, ήταν από τους στόχους σας να ενταχθεί ο πολιτισμός στη σύγχρονη αναπτυξιακή στρατηγική όταν αναλάβατε το υπουργείο το 2019;

Η ανάδειξη και, κυρίως, η αξιοποίηση της εγγενούς αναπτυξιακής διάστασης του πολιτισμού ήταν πρώτιστος διακηρυγμένος στόχος, που υπηρετώ με σύστημα και μεθοδικότητα, εδώ και πολλά χρόνια, αλλά και βασική πολιτική μας. Αυτό το στοίχημα το κερδίζουμε μέρα με την ημέρα, καθώς πλέον και η κοινωνία αντιλαμβάνεται ότι τα έργα και οι δράσεις του πολιτισμού γεννούν απασχόληση, κινητοποιούν ανθρώπινους και υλικούς πόρους και συλλειτουργούν με άλλους κλάδους της οικονομίας και της παραγωγής, όπως με τον τουρισμό, τον οποίο και τροφοδοτεί. Ο πολιτισμός δεν αναπτύσσεται σε συνθήκες εργαστηρίου. Βρίσκεται σε άμεση επαφή με την οικονομία και την κοινωνία, η οποία αντιλαμβάνεται τα σημαντικά οφέλη που αποκομίζει, ιδιαίτερα σε εισόδημα και θέσεις εργασίας. Ενα μεγάλο μέρος της κοινωνίας νομίζω ότι έχει στραφεί υπέρ της πρόσληψης του πολιτισμού και ως κοινωνικού αγαθού, αλλά και ως προϊόντος υψηλής προστιθέμενης αξίας.

Σε ποιο στάδιο βρίσκεται το έργο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου; Θα κλείσουν αίθουσες;

Σήμερα, βρίσκεται σε εξέλιξη η εκπόνηση του συνόλου των μελετών, οι οποίες ξεπερνούν τις εκατό. Χάρη στη γενναιόδωρη χορηγία των Σπύρου και Ντόροθι Λάτση, ύψους 40 εκατομμυρίων ευρώ, που καλύπτει πλήρως το κόστος των μελετών. Ολοι οι εμπλεκόμενοι ανάδοχοι, υπό τους Chipperfield-Τομπάζη, εργάζονται εντός του προβλεπόμενου, εκ του νόμου, χρόνου τήρησης του χρονοδιαγράμματος. Σε σχέση με τη λειτουργία των αιθουσών, είναι απολύτως φυσικό, για την εκπόνηση των μελετών -των στατικών για παράδειγμα- καθώς και για την εκτέλεση των πρόδρομων εργασιών, αν απαιτηθεί, κάποιες αίθουσες να κλείσουν, ώστε να εξασφαλίζεται η ομαλή πρόοδος των εργασιών, αλλά και η προστασία των εκθεμάτων. Εργα τέτοιου βεληνεκούς, οπουδήποτε και αν γίνονται, προϋποθέτουν την αναστολή της πλήρους λειτουργίας των πολιτιστικών δομών. Το Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο έκλεισε για περισσότερο από μία α δεκαετία, ενώ το Κέντρο Πομπιντού, στο Παρίσι, κλείνει τον προσεχή Σεπτέμβριο και θα παραμείνει κλειστό έως το 2030 για να ανακαινιστεί. 

Εχει σημειωθεί πρόοδος στο έργο του Εθνικού Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων, στον Πειραιά;

Το έργο βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και απόλυτη ανάπτυξη του εργοταξίου. Γίνεται ένα εντυπωσιακό έργο, πολυεπίπεδο και δύσκολο, το οποίο αποκαθιστά και μετασχηματίζει την παλαιά σιταποθήκη, το σιλό -στο λιμάνι του Πειραιά-, διασώζει και αποκαθιστά τον ταινιόδρομο της φορτοεκφόρτωσης και δημιουργεί και ένα καινούργιο κτίριο. Το Εθνικό Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων, μοναδικό στο είδος του, θα στεγάσει ευρήματα που έχουν ανασυρθεί από τις ελληνικές θάλασσες, αναδεικνύοντας συγχρόνως τη διαχρονική σχέση της πατρίδας μας με τη θάλασσα και την ιστορική σχέση με τη ναυτιλία. Η δέσμευσή μας είναι το μουσείο να ανοίξει τις πύλες του το 2026 και ισχύει. 

Στις 11 Ιουνίου ο οργανισμός Parthenon Project διοργανώνει εκδήλωση στο Ηνωμένο Βασίλειο με θέμα την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Πού βρισκόμαστε σήμερα σχετικά με το εθνικό μας αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών;

Οι εκδηλώσεις αυτές καταδεικνύουν το όλο και εντονότερο διεθνές ενδιαφέρον για το αίτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα και, συγχρόνως την όλο και μεγαλύτερη αποδοχή του εθνικού μας αιτήματος, σε παγκόσμιο επίπεδο. Η διεθνής κοινή γνώμη, συμπεριλαμβανομένης και της βρετανικής, τάσσεται πλειοψηφικά υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών. Συζητήσεις διεξάγονται με τη βρετανική πλευρά, τηρουμένης της εθνικής γραμμής η οποία δεν αναγνωρίζει στο Βρετανικό Μουσείο νόμιμη κτήση, νομή ή κυριότητα των Γλυπτών. Και όπως επανειλημμένα έχω τονίσει, αργά ή γρήγορα, έχουμε την απόλυτη πεποίθηση ότι θα φέρει αποτελέσματα. Ομως, αντιλαμβάνεστε, μια τέτοια διαπραγμάτευση απαιτεί εξαιρετικά λεπτούς και προσεκτικούς χειρισμούς και δεν προσφέρεται για προβλέψεις. 

Σας περνά από το μυαλό η ημέρα που θα επανενωθούν τα Γλυπτά του Παρθενώνα;

Αυτός είναι ο στόχος μας, η επιθυμία, η βούλησή μας. Το καίριο, όμως, είναι η προσήλωσή μας στην επίτευξη του στόχου: Να έχουμε θετικά αποτελέσματα στις διαπραγματεύσεις μας. Η σκέψη πώς θα πετύχουμε τον στόχο της επανένωσης του μνημείου, υπερισχύει της ενατένισης της ημέρας της επιστροφής.

 Πρόσφατα περιηγήθηκα στο πρώην βασιλικό κτήμα Tατοΐου. Πώς θα είναι ο χώρος στο τέλος του 2025;

Το έτος 2025 αποτελεί ορόσημο για την αποκατάσταση του συγκροτήματος του Τατοΐου, καθώς στο τέλος του έτους, το αργότερο έως τις αρχές του 2026, θα έχουν αποπερατωθεί οι μουσειακές υποδομές, προκειμένου να αποδοθούν στο κοινό μέχρι το καλοκαίρι του 2026. Αντίστοιχο χρονοδιάγραμμα ακολουθεί και το έργο της αποκατάστασης των κήπων του ανακτόρου. Παράλληλα, είναι σε εξέλιξη τα πολύ σημαντικά έργα των υποδομών του κτήματος, τα δίκτυα, ο βιολογικός καθαρισμός, η οπτική ίνα. Σε περίπου ένα χρόνο, από σήμερα, το Τατόι, ως υπερτοπικός πόλος αναψυχής και πολιτισμού, θα υποδέχεται τους επισκέπτες του.

Κλείνοντας, σε μια εποχή που η πολιτική συχνά βάλλεται για έλλειψη εμπιστοσύνης και αποτελεσματικότητας, πολλοί -ακόμη και πολίτες που ιδεολογικά δεν ταυτίζονται με τη Νέα Δημοκρατία- αναγνωρίζουν στο πρόσωπό σας μια διαφορετική πτυχή: συστηματική εργασία, μεθοδικότητα και συνέπεια. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να χτιστεί -και κυρίως να διατηρηθεί- η εμπιστοσύνη στα πολιτικά πρόσωπα;

Μιλώντας γενικά, νομίζω ότι η εμπιστοσύνη των πολιτών στα πολιτικά πρόσωπα καλλιεργείται επίπονα και επί μακρόν. Αντίθετα, μπορεί να χαθεί εύκολα και ταχύτατα. Φρονώ ότι η εμπιστοσύνη του κόσμου δεν περνά από τη συνεχή έκθεση στα φώτα της δημοσιότητας, που είναι μεν αναγκαία, πρέπει όμως και να συνοδεύεται με έργο μετρήσιμο και χειροπιαστό. Σε κάθε περίπτωση, αναγκαίες συνθήκες για να εμπνεύσει ένας πολιτικός εμπιστοσύνη στου τελικούς κριτές του, τους πολίτες, είναι η συστηματική δουλειά, το ουσιαστικό αποτέλεσμα, η διαφάνεια, η λογοδοσία, ο ρεαλισμός, που πρέπει να χαρακτηρίζει και το έργο και τον λόγο του και, ασφαλώς, η υψηλότατη συναίσθηση του δημοσίου συμφέροντος. Οταν θέτεις στόχους ρεαλιστικούς και τους υλοποιείς, χωρίς τυμπανοκρουσίες, ο κόσμος το συναισθάνεται. Σε επιβραβεύει, πρωτίστως, δείχνοντας ότι χαίρεται το έργο που προσφέρεις.