Το σχετικό κεφάλαιο του Αστικού Κώδικα αλλάζει για πρώτη φορά μετά από 80 χρόνια, αφού η τελευταία νομοθέτηση για τα ζητήματα αυτά είχε λάβει χώρα το 1946. Ετσι, όπως γίνεται αντιληπτό, οι μεταρρυθμίσεις είναι βαθιές και έρχονται να ικανοποιήσουν ανάγκες που έχει η κοινωνία το 2025, με την αρμόδια Επιτροπή για την Αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου να προχωρά μάλιστα πολλά βήματα, όπως με την αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος στους συντρόφους, ακόμη και εκτός γάμου ή συμφώνου συμβίωσης.

Σύμφωνα με πληροφορίες, το χρονοδιάγραμμα του υπουργείου Δικαιοσύνης θέλει πρώτα να παραδοθεί το νέο Κληρονομικό Δίκαιο σε όλους τους κλάδους της νομικής επιστήμης μέσω των φορέων που τους εκπροσωπούν (δικαστές, δικηγόρους, συμβολαιογράφους, ακαδημαϊκούς) και στη συνέχεια στο τέλος Δεκεμβρίου να τεθεί σε ευρεία δημόσια διαβούλευση, διάρκειας ενός μήνα, προκειμένου να υπάρξει αρκετή συζήτηση για ένα τέτοιο ζήτημα, με το δεδομένο ότι το Κληρονομικό Δίκαιο μεταρρυθμίζεται εκ βάθρων και παράλληλα απασχολεί χιλιάδες πολίτες. Κατόπιν αυτού, αναμένεται να κατατεθεί στο Κοινοβούλιο στα τέλη Ιανουαρίου, ενώ προς το παρόν το υπουργείο Δικαιοσύνης δεν έχει ορίσει ημερομηνία εφαρμογής. Η επιθυμία της κυβέρνησης είναι το νομοθέτημα να τεθεί σε εφαρμογή όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, ώστε να φανεί άμεσα το κοινωνικό και οικονομικό του αποτύπωμα, ωστόσο αναμένει και τις προτάσεις των αρμόδιων φορέων στη συζήτηση που θα ακολουθήσει.

Οπως ανέφερε ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γιώργος Φλωρίδης, πρόκειται για ένα «άρτιο επίτευγμα» και για μια «αναγκαία αναθεώρηση», εκφράζοντας την ελπίδα του «ο διάλογος που θα ακολουθήσει να μπορέσει να ωφελήσει και να πλουτίσει τη δουλειά που έχει γίνει».

Από την πλευρά του, ο υφυπουργός, Γιάννης Μπούγας, μίλησε για ένα κρίσιμο νομοθέτημα για την ανάπτυξη της κοινωνίας, τονίζοντας τη σημασία των διατάξεων που ενισχύουν την ελευθερία του εκλιπόντος να διαθέσει όπως θέλει την περιουσία του, αλλά και αυτές που συντείνουν στην ενίσχυση των συναλλαγών.

Οι άξονες γύρω από τους οποίους κινείται το νέο Κληρονομικό Δίκαιο αφορούν:

-την προσαρμογή της κληρονομικής διαδοχής στις σύγχρονες μορφές οικογένειας,

-τον εξορθολογισμό του θεσμού της νόμιμης μοίρας,

-τις κληρονομικές συμβάσεις,

-τον διαχωρισμό της κληρονομικής περιουσίας από την περιουσία του κληρονόμου.

Μεταξύ των σαρωτικών αλλαγών που προβλέπονται είναι οι εξής: 

1. Καμία ευθύνη δεν θα έχουν πια οι κληρονόμοι για τα χρέη. Ολα τα χρέη της κληρονομιάς θα πληρώνονται από το ενεργητικό της κληρονομιάς και ό,τι μένει θα πηγαίνει στους κληρονόμους. Αυτό θα συμβάλει καθοριστικά στον περιορισμό των αποποιήσεων κληρονομιών που συμβαίνει σήμερα κατά κόρον και θα αξιοποιούνται περιουσίες και επιχειρήσεις που απαξιώνονται.

2. Αποδυναμώνεται ο θεσμός της νόμιμης μοίρας. Ετσι όποιος μένει εκτός διαθήκης, θα δικαιούται μόνο αποζημίωση κι όχι ποσοστό επί της κληρονομιάς.

3. Εισάγονται οι κληρονομικές συμβάσεις: Θα επιτρέπεται, όσο ο ενδιαφερόμενος είναι ακόμα εν ζωή, να διαπραγματευτεί με τους κληρονόμους του τα κομμάτια της περιουσίας που θα λάβει ο καθένας κι εφόσον επέλθει συμφωνία θα υπογράφουν όλοι, παρουσία συμβολαιογράφου.

Προβλέπονται δύο είδη κληρονομικών συμβάσεων. Μία κατά την οποία ο αποθανών κάνει τη σύμβαση ενώ ζει και αφήνει την κληρονομιά του μετά θάνατον. Γι’ αυτό μέχρι να φύγει από τη ζωή μπορεί να διαχειρίζεται ο ίδιος τα περιουσιακά του στοιχεία. Και δεύτερον, η σύμβαση με την οποία ένας που έχει κληρονομικό δικαίωμα παραιτείται από την κληρονομιά εν ζωή για διάφορους λόγους. Δηλώνει δηλαδή ότι δεν επιθυμεί να κληρονομήσει κάτι που δικαιούται.

4. Αλλάζουν τα ποσοστά που λαμβάνει ο κάθε κληρονόμος, όταν δεν υπάρχει διαθήκη. Σε πολλές περιπτώσεις αυξάνεται το ποσοστό του συζύγου που επιζεί. Αυξάνεται το ποσοστό του επιζώντος συζύγου στο 33% όταν κληρονομεί και υπάρχει μόνον ένα παιδί. Αντίθετα, όταν τα παιδιά είναι δύο η περισσότερα, τότε ο επιζών σύζυγος κληρονομεί το 25% και τα παιδιά το υπόλοιπο. Αν όμως δεν υπάρχουν παιδιά, ο επιζών σύζυγος θα κληρονομεί πριν από τους γονείς (αν υπάρχουν του ανθρώπου που έφυγε από τη ζωή), από πρώτα ξαδέλφια ή άλλους συγγενείς που έχουν κληρονομικό δικαίωμα.

5. Αναγνωρίζονται για πρώτη φορά κληρονομικά δικαιώματα και στους συντρόφους, ακόμη και εκτός γάμου ή συμφώνου συμβίωσης, υπό (αυστηρές) προϋποθέσεις.

Κληρονομικό δικαίωμα στον επιζώντα σύντροφο θα αναγνωρίζεται όταν δεν υπάρχουν άλλοι συγγενείς που έχουν κληρονομικό δικαίωμα και η περιουσία του θανόντος θα πάει στο Δημόσιο. Τότε η κληρονομιά πάει στον επιζώντα σύντροφο, εφόσον ζούσαν μαζί τουλάχιστον τρία χρόνια. Για να πάρει σε αυτήν την περίπτωση την κληρονομία οφείλει να κάνει αίτηση μέσα σε τέσσερις μήνες από τον θάνατο του διαθέτη. Ακόμα μπορεί ο σύντροφος ενός ανθρώπου που φεύγει από τη ζωή να χρησιμοποιεί την κοινή τους κατοικία για έναν χρόνο, ενώ αν έχουν μαζί παιδιά τότε μπορεί στο κοινό σπίτι να μείνει η οικογένεια για μεγάλο διάστημα.

6. Διατηρούνται οι ιδιόγραφες, παρά τα όσα περί αντιθέτου δημοσιοποιήθηκαν. Οι διαθήκες αυτές για να ισχύσουν θα πρέπει να ελεγχθούν για τη γνησιότητά τους με μάρτυρες και πραγματογνώμονες, όταν προσκομίζονται σε συμβολαιογράφο από συγγενείς που δεν είναι παιδιά ή σύζυγοι. Το ίδιο θα γίνεται και όταν προσκομίζονται στο συμβολαιογράφο από παιδιά ή επιζώντα σύζυγο αν έχει περάσει ένας χρόνος από τον θάνατο του διαθέτη.

7. Η έλλειψη ημερομηνίας στην ιδιόγραφη διαθήκη θα επιφέρει μόνο δυνητική ακυρότητα αυτής, δηλαδή μόνο αν συντρέχει και κάποιος άλλος λόγος ακυρότητας.

8. Θα απαγορεύεται η διαθήκη προσώπου που περιθάλπεται σε θεραπευτήριο υπέρ των προσώπων που συνδέονται με αυτό (λ.χ. εργαζομένους).

9. Καταργείται ως αναχρονιστική η αίρεση χηρείας που προστίθεται σε διάταξη τελευταίας βούλησης.

10. Καταργείται η ρύθμιση που προέβλεπε ότι οι ανήλικοι έχουν προθεσμία αποποίησης ένα έτος μετά την ενηλικίωσή τους.

11. Επανεισάγεται ο θεσμός της αυτοδίκαιης κληρονομικής ανικανότητας σε περίπτωση προηγούμενης ποινικής καταδίκης του κληρονόμου για κακούργημα κατά της ζωής ή της υγείας ή της γενετήσιας ελευθερίας του κληρονομουμένου.

12. Για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των κληρονομιαίων ακινήτων καθιερώνεται δικαίωμα κάθε συγκληρονόμου να ζητήσει από το δικαστήριο την εξαγορά των αντικειμένων της κληρονομίας άλλου συγκληρονόμου με τίμημα, το οποίο -ελλείψει συμφωνίας- θα καθορίζεται από το δικαστήριο.

13. Επιπλέον, θα παρέχεται η δυνατότητα στο δικαστήριο να επιδικάζει το ακίνητο που λειτουργούσε ως οικογενειακή στέγη του κληρονομουμένου και άλλου προσώπου που καλείται ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος, εφόσον ο κληρονομούμενος δεν είχε σύζυγο ή σύντροφο με σύμφωνο συμβίωσης.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΚΑΙΟ

Παράδειγμα 1

Ο Κ απεβίωσε χωρίς να συντάξει διαθήκη έχοντας πλησιέστερο συγγενή τον γιο του Α. Κατά τον χρόνο του θανάτου του ο Κ είχε ένα διαμέρισμα αξίας 100.000€ και ένα χρέος στην εφορία ύψους 100.000€. Αν ο Α αποδεχθεί την κληρονομία του Κ, η εφορία μπορεί να επιβάλει κατάσχεση σε δικό του διαμέρισμα;

Κατά το ισχύον Δίκαιο: Ναι, καθώς ο κληρονόμος ευθύνεται για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας και με την ατομική του περιουσία (ΑΚ 1901), η εφορία μπορεί να επιβάλει κατάσχεση τόσο στο κληρονομιαίο διαμέρισμα όσο και στο διαμέρισμα που ανήκει στην ατομική περιουσία του κληρονόμου Α.

Κατά το προτεινόμενο σχέδιο: Ο κληρονόμος ευθύνεται έναντι των κληρονομικών δανειστών μόνο με την κληρονομία, χωρίς να είναι υπέγγυα η ατομική του περιουσία για την ικανοποίησή τους (νέα ΑΚ 1892). Συνεπώς, η εφορία μπορεί να επιβάλει κατάσχεση μόνο στο διαμέρισμα που κληρονόμησε ο Α από τον Κ και όχι στο διαμέρισμα που ανήκει στην ατομική περιουσία του Α.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2

Ο Κ έχει δύο παιδιά, τον Α και τη Β. Ο Α έχει να του μιλήσει πάνω από μία δεκαετία και δεν ενδιαφέρεται καθόλου για εκείνον, ενώ κατά καιρούς τον έχει εξυβρίσει, παρότι του έχει δωρίσει σημαντικά χρηματικά ποσά. Μπορεί ο Κ να τον αποκληρώσει με τη διαθήκη του, ώστε να μη λάβει ούτε τη νόμιμη μοίρα του; 

Κατά το ισχύον Δίκαιο: Οι λόγοι αποκλήρωσης εν στενή εννοία, δηλαδή οι λόγοι που δικαιολογούν τη στέρηση της νόμιμης μοίρας, αναφέρονται περιοριστικά στον νόμο (ΑΚ 1839). Δεν ανάγονται σε λόγους αποκλήρωσης η μακροχρόνια αδιαφορία ή η αγνωμοσύνη του παιδιού προς τον γονέα του. Συνεπώς, ο Κ δεν επιτρέπεται να αποκληρώσει ολικά τον Α, ο οποίος δικαιούται τη νόμιμη μοίρα του.

Κατά το προτεινόμενο σχέδιο: Η βαριά αντικοινωνική συμπεριφορά, που εκδηλώνει αχαριστία, περιφρόνηση και αδιαφορία για τον κληρονομούμενο, δικαιολογεί την αποκλήρωση του παιδιού από τον γονέα του κατά τη νέα ΑΚ 1833.