Πρόκειται για την πρώτη Έδρα του είδους της στην Ελλάδα, μια πρωτοβουλία που άρχισε το 2019 και βρήκε θερμή υποστήριξη από την Κυπριακή Δημοκρατία, με τη χρηματοδότησή της να εγκρίνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο το 2021 και να επιβεβαιώνεται εκ νέου το 2024. Η επίσημη υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του ΑΠΘ και του υπουργείου Παιδείας της Κύπρου πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιουνίου 2025, ανοίγοντας τον δρόμο για την έναρξη λειτουργίας της Έδρας λίγους μήνες αργότερα.

Η νέα Έδρα φιλοδοξεί να αποτελέσει χώρο διαλόγου, έρευνας και εθνικού αναστοχασμού, με επίκεντρο τη μελέτη της κυπριακής ιστορίας, του πολιτισμού και του Κυπριακού Ζητήματος, συνδέοντας την ακαδημαϊκή γνώση με τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Όπως επισημαίνεται, η Κύπρος αποτελεί ένα μοναδικό ιστορικό παράδειγμα επιβίωσης και εξέλιξης του ελληνισμού υπό δύσκολες συνθήκες, γεγονός που καθιστά επιτακτική τη συστηματική μελέτη της πορείας και των προκλήσεών της.

Η φιλοξενία της Έδρας από τη Νομική Σχολή του ΑΠΘ -με την καθοριστική συμβολή πανεπιστημιακών, διπλωματών και θεσμικών παραγόντων- αναδεικνύει το Αριστοτέλειο σε πυρήνα επιστημονικής αριστείας και συνεργασίας. Παράλληλα, ενισχύει τους δεσμούς Ελλάδας και Κύπρου μέσα από την εκπαίδευση και τη γνώση, μετατρέποντας την πανεπιστημιακή κοινότητα της Θεσσαλονίκης σε ζωντανή γέφυρα του σύγχρονου ελληνισμού.

Πριν λίγες μέρες τελέστηκαν τα εγκαίνια της Έδρας Κυπριακών Σπουδών, παρουσία του Πρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη. Την ευθύνη λειτουργίας της Έδρας έχει η Νομική Σχολή του ΑΠΘ, ο Κοσμήτορας της οποίας, Παναγιώτης Γκλαβίνης, παραχώρησε συνέντευξη στο ET Magazine του Eleftherostypos.gr.

Ποιο ήταν το όραμα πίσω από την πρωτοβουλία ίδρυσης της Έδρας Κυπριακών Σπουδών και τι σημαίνει για τη Νομική Σχολή του ΑΠΘ η φιλοξενία της πρώτης τέτοιας έδρας στην Ελλάδα;

Ομολογουμένως η φιλοξενία της Έδρας Κυπριακών Σπουδών είναι σημαντική για τη Νομική Σχολή του ΑΠΘ διότι την αναδεικνύει σε γέφυρα επιστημονικού διαλόγου, συνεργασίας και αριστείας. Η πρωτοβουλία για την ίδρυση της Έδρας Κυπριακών Σπουδών ανήκει στον καθηγητή Ιωάννη Στεφανίδη. Τον Οκτώβριο του 2019 μοιράστηκε το όραμά του με τον τότε Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη, ο οποίος αντιλήφθηκε τη σημασία δημιουργίας της Έδρας. Η σχετική πρόταση είχε ως αφετηρία τη διαπίστωση ότι, παρά το γεγονός ότι η Κύπρος αποτελεί μοναδική περίπτωση όπου συμπαγής ελληνισμός επιβίωσε και αναπτύχθηκε στο πλαίσιο μακραίωνης ξένης κυριαρχίας και, εν συνεχεία, ιδιαίτερης κρατικής οντότητας, η ιστορία και ο πολιτισμός της μεγαλονήσου δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστά στο ελληνικό κοινό ούτε αποτελούν αντικείμενο συστηματικής μελέτης και αυτοτελούς διδασκαλίας στα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, με ελάχιστες εξαιρέσεις.

Δύο χρόνια αργότερα, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου στις 4 Νοεμβρίου 2021, η Κυπριακή Δημοκρατία ανέλαβε τη χρηματοδότησή της. Στις 18 Δεκεμβρίου 2024 το Υπουργικό Συμβούλιο της νυν Κυπριακής Κυβέρνησης υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη με απόφασή του επανεπιβεβαίωσε την προθυμία της Κυπριακής Δημοκρατίας να λειτουργήσει η Έδρα. Εν τέλει, στις 24 Ιουνίου 2025 ο νυν Πρύτανης καθηγητής Κυριάκος Αναστασιάδης και η Υπουργός Παιδείας της Κύπρου δρ Αθηνά Μιχαηλίδου υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεργασίας.

Για να στελεχωθεί η Έδρα και να υλοποιηθεί το Μνημόνιο, η Συνέλευση της Νομικής Σχολής, στις 10 Οκτωβρίου 2025, εξέλεξε ως Επίκουρο Καθηγητή τον Δρ. Χάρη Αλεξάνδρου. Θα ήταν παράλειψη να μην εξάρω τη συμβολή στη δημιουργία της Έδρας, πέραν του καθηγητή Στεφανίδη, και του καθηγητή Πέτρου Παπαπολυβίου του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, καθώς και των τέως και νυν Γενικών Προξένων της Κύπρου στη Θεσσαλονίκη, Σπύρου Μιλτιάδη και Κωνσταντίνου Πολυκάρπου, αντίστοιχα. Προσωπικά, θα πω μόνον τούτο καθόσον με αφορά: χρειάστηκε να δώσω επί σειρά ετών πολλές “μάχες” σε πολλά μέτωπα, μέχρι και την τελευταία στιγμή, κατά την οποία ο Πρόεδρος της Κύπρου έκοψε την κορδέλα της Έδρας. Η αναφορά του Κυπρίου Προέδρου στο πρόσωπό μου στον πανηγυρικό της ημέρας που εκφώνησε λίγο αργότερα στην Αίθουσα Τελετών του ΑΠΘ, έδειξε ότι τουλάχιστον στο λεωφορείο της Κύπρου, υπάρχει εισπράκτορας που έρχεται να σου ζητήσει το εισιτήριο αναγνώρισης της προσφοράς σου.

Η Έδρα αποσκοπεί, μεταξύ άλλων, στη μελέτη του Κυπριακού Ζητήματος και στην προβολή της κυπριακής ιστορίας και λογοτεχνίας. Πώς σκοπεύετε να γεφυρώσετε την ακαδημαϊκή έρευνα με τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα;

Αρχικά αξίζει να σημειώσουμε ότι πτυχές των κυπριακών σπουδών θεραπεύονταν στο Αριστοτέλειο εδώ και πολλά χρόνια. Στο πρόγραμμα σπουδών της Νομικής Σχολής, ήδη από την δεκαετία του 1990, υπήρχε μάθημα για το Κυπριακό Δίκαιο με διδάσκοντα τον αείμνηστο καθηγητή Ευάγγελο Βασιλακάκη. Ιστορία του Κυπριακού έχουν διδάξει στα Τμήματα Ιστορίας και Αρχαιολογίας και Πολιτικών Επιστημών οι καθηγητές Ιωάννης Μουρέλος και Ιωάννης Στεφανίδης, αντίστοιχα.

Οφείλεται τέλος αναφορά και στο Ινστιτούτο Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων που ίδρυσε ο Δημήτριος Κωνσταντόπουλος, ο οποίος ήταν τακτικός επισκέπτης της Κύπρου. Στο διά ταύτα της ερώτησης, το Κυπριακό είναι ένα ζωντανό εθνικό ζήτημα, το οποίο επηρεάζει την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα σε Κύπρο και Ελλάδα. Είναι άρα αδύνατον να μελετηθούν και να ερευνηθούν η ιστορία και η λογοτεχνία της Κύπρου αποκομμένες από τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η δραστηριότητα της Έδρας Κυπριακών Σπουδών δεν θα περιορίζεται μόνο στη μελέτη του παρελθόντος, αλλά θα επιδιώκει να μετατρέψει τη γνώση σε εργαλείο κατανόησης του παρόντος.

Μέσα από τη διεπιστημονική έρευνα, τις δημόσιες συζητήσεις και τη συνεργασία με θεσμούς της Κύπρου και της Ελλάδας, θέλουμε να συνδέσουμε την ακαδημαϊκή σκέψη με τις τρέχουσες ανησυχίες της κοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο, η Έδρα φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως χώρος διαλόγου, όπου η έρευνα δεν απομονώνεται, αλλά συνομιλεί με το παρόν και συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση ενός οράματος για το μέλλον.

Η Έδρα φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Ποιο μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στους νέους επιστήμονες και φοιτητές που θα συμμετάσχουν σε αυτό το εγχείρημα;

Συνεχίζοντας τη λογική της προηγούμενής σας ερώτησης, το μήνυμα που στέλνει η Έδρα Κυπριακών Σπουδών είναι ότι η ενασχόληση με την κυπριακή ιστορία και τον πολιτισμό δεν γίνεται μονοθεματικά, εν είδει μελέτης τοπικού ενδιαφέροντος. Το Κυπριακό, ένα από τα μακροβιότερα διεθνή προβλήματα, με τις αλλεπάλληλες διακυμάνσεις του, προσφέρεται για πολυδιάστατη μελέτη και για εξαγωγή ποικίλων αναλύσεων σε πολιτικό, διπλωματικό, στρατιωτικό και κοινωνικό επίπεδο. Αποτελεί παραδειγματική περίπτωση για να γίνει κατανοητή η αλληλεπίδραση των διεθνών παραγόντων σε περιφερειακά ζητήματα.

Μελετώντας επίσης κάποιος την ιστορία της Κύπρου θα κατανοήσει τη συνάφεια παγκόσμιων φαινομένων όπως ο εθνικισμός, η αποικιοκρατία και η αποαποικιοποίηση με τη γένεση και την εξέλιξη διεθνών προβλημάτων, όπως το Κυπριακό. Τέλος, η μελέτη του Κυπριακού, στην ιστορική του προοπτική, μπορεί να συμβάλει στη γνωριμία με τις διαδικασίες διαχείρισης και επίλυσης διεθνών συγκρούσεων στο ψυχροπολεμικό και μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον. Πάνω απ’ όλα όμως, οι επιστήμονες, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες που θα συμμετάσχουν σε αυτό το εγχείρημα θα κάνουν ένα ακόμα βήμα προς την εθνική αυτοσυνειδησία, αφού θα ψηλαφίσουν το συλλογικό τραύμα του κυπριακού λαού όχι ως κάτι μακρινό, αλλά ως ζωντανό κομμάτι της εθνικής μας ταυτότητας. Αφού λοιπόν στους νέους και στις νέες στηρίζουμε τις ελπίδες μας ως κοινωνία, οφείλουμε να τους παράσχουμε τα απαραίτητα εφόδια και τις εμπειρίες ώστε να διαχειριστούν το μέλλον με την αυτοπεποίθηση και την αισιοδοξία που πηγάζει από τη γνώση.

Η συνεργασία του ΑΠΘ με την Κυπριακή Δημοκρατία στηρίζεται σε Μνημόνιο Συνεργασίας. Ποια είναι τα πρώτα βήματα υλοποίησης και ποιες δράσεις αναμένονται στο προσεχές διάστημα;

Το μνημόνιο συνεργασίας που διέπει τη συνεργασία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας της Κυπριακής Δημοκρατίας προνοεί τόσο τους σκοπούς και τους βασικούς στόχους της Έδρας όσο και τους τρόπους υλοποίησής τους. Μεταξύ άλλων, ως στόχος τίθεται η προβολή του Κυπριακού Προβλήματος και η ευαισθητοποίηση γύρω από τις συνέπειες της τουρκικής εισβολής και της συνεχιζόμενης κατοχής. Ως επιπλέον στόχος τίθεται η προώθηση της γνώσης και της έρευνας γύρω από την ιστορία και τον πολιτισμό της Κύπρου. Ως τρόποι υλοποίησης των πιο πάνω, προνοούνται από το μνημόνιο η διοργάνωση ημερίδων, συνεδρίων, διαλέξεων και εκθέσεων που θα προβάλλουν την ιστορία, τον πολιτισμό και άλλα χαρακτηριστικά της κυπριακής κοινωνίας. Προνοείται επίσης η συνεργασία με τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Ελλάδας και της Κύπρου και η συνεργασία με τις διπλωματικές αποστολές της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και η ενίσχυση της συνεργασίας με ευρωπαϊκούς και διεθνείς φορείς στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων.

Πέρα από το ακαδημαϊκό της σκέλος, η ίδρυση της Έδρας έχει έντονο συμβολισμό για τις σχέσεις Ελλάδας-Κύπρου. Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς τη συμβολή της στην ενίσχυση των δεσμών Ελλάδας και Κύπρου μέσα από την ανώτατη εκπαίδευση;

Η ίδρυση της Έδρας Κυπριακών Σπουδών υπερβαίνει τα όρια ενός ακαδημαϊκού θεσμού. Αποτελεί ένα σύμβολο κοινής πορείας και πολιτισμικής συνέχειας ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Μέσα από τη δραστηριότητά της, η Έδρα μπορεί να λειτουργήσει ως ακόμη ένας συνεκτικός κρίκος του σύγχρονου ελληνισμού, στην αλυσίδα των ακατάλυτων και διαχρονικών δεσμών Ελλάδας-Κύπρου που θεμελιώνονται στην κοινή ιστορία, ταυτότητα και πολιτισμό. Έτσι, η πολυεπίπεδη συνεργασία Ελλάδας και Κύπρου αποκτά μια νέα, ουσιαστική διάσταση θεμελιωμένη στην αποφασιστική δύναμη της γνώσης και της έρευνας. Οι επιτακτικές προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει ο Ελληνισμός σε ένα ρευστό διεθνές περιβάλλον και σε κοινωνικές συνθήκες διαρκώς μεταβαλλόμενες, επιβάλλουν αξιοποίηση της γνώσης με σκοπό τον γόνιμο αναστοχασμό που θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός αξιόπιστου κοινού οράματος για το μέλλον.