Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον επόμενο προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης αποτελεί μια φιλόδοξη προσπάθεια ενίσχυσης και αναδιάρθρωσης της χρηματοδότησης γύρω από στρατηγικές προτεραιότητες, όπως η ανταγωνιστικότητα, η άμυνα και η στρατηγική αυτονομία, αντιμετωπίζει, ωστόσο, σοβαρές εσωτερικές αντιδράσεις όσον αφορά τις πηγές εσόδων, τις περικοπές δαπανών και τον μεγαλύτερο συγκεντρωτισμό, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια μακρά και περίπλοκη διαδικασία διαπραγματεύσεων τα επόμενα δύο χρόνια.

Στις 16 Ιουλίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την πρόταση για προϋπολογισμό της Ε.Ε. ύψους 1,98 τρισ. ευρώ για την περίοδο 2028-2034, που αντιστοιχεί στο 1,26% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΕ) της Ενωσης και σε αύξηση 70% σε σχέση με τον τρέχοντα επταετή προϋπολογισμό.

Οι Βρυξέλλες πρότειναν την αναθεώρηση της δομής και της κατανομής του προϋπολογισμού, ενοποιώντας τους πολλαπλούς τομείς τους σε τρεις πιο συγκεντρωτικούς πυλώνες.

• Ο πρώτος πυλώνας διαθέτει 865 δισ. ευρώ στα λεγόμενα εθνικά και περιφερειακά σχέδια, τα οποία συγχωνεύουν τα κονδύλια της κοινής γεωργικής πολιτικής και της πολιτικής συνοχής της Ενωσης και συνδέουν τη χρηματοδότηση με τις μεταρρυθμίσεις και τη συμμόρφωση με το κράτος δικαίου.
• Ο δεύτερος πυλώνας διαθέτει 410 δισ. ευρώ σε ένα Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, το οποίο θα διοχετεύει κεφάλαια για την «εξασφάλιση των αλυσίδων εφοδιασμού, την ενίσχυση της καινοτομίας και την ανάληψη ηγετικής θέσης στην παγκόσμια μάχη για καθαρές και έξυπνες τεχνολογίες».
• Ο τρίτος πυλώνας διαθέτει 200 δισ. σε ένα Ταμείο για την Παγκόσμια Ευρώπη για ανθρωπιστική βοήθεια και ενισχύσεις προς τις υποψήφιες χώρες για ένταξη στην Ε.Ε.

Παράλληλα με τον προϋπολογισμό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε, επίσης, δύο άλλα προγράμματα χρηματοδότησης, ένα πρόγραμμα δανείων ύψους 150 δισ. ευρώ με την ονομασία «Catalyst Europe» για τη στήριξη των κρατών-μελών στην ενίσχυση των επενδύσεων σε ενεργειακές υποδομές, στρατηγικές τεχνολογίες, άμυνα και άλλους σημαντικούς τομείς και ένα «αποθεματικό για την Ουκρανία» ύψους 100 δισ. ευρώ για τη στήριξη της ανασυγκρότησης της Ουκρανίας. Τέλος, η Επιτροπή πρότεινε διάφορους τρόπους άμεσης άντλησης κεφαλαίων, μεταξύ των οποίων ένας νέος φόρος της Ε.Ε. για τις μεγάλες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Ενωση. Η πρόταση θα εισέλθει τώρα σε μια διετή διαδικασία διαπραγμάτευσης, που απαιτεί ομόφωνη έγκριση από όλα τα κράτη-μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτού τεθεί σε ισχύ.

Η πρόταση προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποσκοπεί στην αναπροσαρμογή των ευρωπαϊκών δαπανών, απομακρύνοντάς τες από παραδοσιακά προγράμματα όπως η γεωργία και η περιφερειακή ανάπτυξη και κατευθύνοντάς τες προς στρατηγικές προτεραιότητες όπως ο επανεξοπλισμός, η βιομηχανική ανταγωνιστικότητα και η τεχνολογική καινοτομία. Ο στόχος είναι η συγκέντρωση της χρηματοδότησης, η απλοποίηση της λήψης αποφάσεων και η ενίσχυση της ικανότητας της Ενωσης να ανταποκρίνεται στις εντεινόμενες γεωπολιτικές και οικονομικές προκλήσεις. Η οικονομική ανάπτυξη της Ε.Ε. υστερεί εδώ και δεκαετίες σε σχέση με εκείνη των ΗΠΑ και της Κίνας, ενώ οι εξωτερικές συνθήκες που κάποτε στήριζαν την ευημερία της Ε.Ε. -π.χ. οι εξαγωγές προς την κινεζική αγορά, οι φθηνές εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία και τα οφέλη της ειρήνης που εξασφάλιζαν οι εγγυήσεις ασφάλειας των ΗΠΑ- σήμερα εξασθενούν. Οι Βρυξέλλες δίνουν προτεραιότητα στην ενίσχυση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας για να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις και να διατηρήσουν, έτσι, το κοινωνικό μοντέλο και το υψηλό βιοτικό επίπεδο της Ενωσης.

Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει να ενισχύσει την αυτονομία στον τομέα της άμυνας μέσω της ανάπτυξης μιας ανεξάρτητης και ανθεκτικής στρατιωτικής βιομηχανικής βάσης και να επενδύσει στη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας και στις υποδομές, με στόχο τη μείωση του κόστους και της εξάρτησης από εξωτερικούς παράγοντες, ιδίως από τη Ρωσία.

Αρκετά στοιχεία της προτεινόμενης μεταρρύθμισης του προϋπολογισμού της Ε.Ε. -ιδίως οι προσπάθειες για αύξηση, συγκέντρωση, ενοποίηση και επιβολή αυστηρότερων όρων για τη χορήγηση κονδυλίων- αντιμετωπίζουν ήδη αντιδράσεις από αρκετά κράτη-μέλη, γεγονός που θα περιπλέξει τα σχέδια των Βρυξελλών. Στην πραγματικότητα, οι φιλοδοξίες για επέκταση της κοινής χρηματοδότησης αντιμετωπίζουν ισχυρές πολιτικές αντιδράσεις, καθώς τα νέα μέτρα αύξησης των εσόδων της Ε.Ε. αντιμετωπίζονται παραδοσιακά με σκεπτικισμό από τα κράτη-μέλη, ενώ οι σκληροπυρηνικοί στα δημοσιονομικά παραμένουν σταθερά αντίθετοι σε οποιαδήποτε σημαντική αύξηση των συνολικών δαπανών. Τα μέτρα αύξησης των εσόδων -ιδίως ο προτεινόμενος φόρος στις μεγάλες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην Ε.Ε.- παραμένουν, επίσης, πολιτικά αμφιλεγόμενα. Τα κράτη-μέλη αντιτίθενται σθεναρά στην παραχώρηση εξουσιών είσπραξης φόρων στις Βρυξέλλες, ένα προνόμιο το οποίο επιδιώκουν να διατηρήσουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους, προκειμένου να προστατεύσουν τα δικά τους έσοδα και να αποτρέψουν την εμφάνιση μιας παράλληλης δημοσιονομικής αρχής σε επίπεδο Ε.Ε.

Ως αποτέλεσμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πιθανότατα δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να αναδιαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό τα υπάρχοντα μέσα, αντί να επεκτείνει σημαντικά τον προϋπολογισμό ή να δημιουργήσει νέες πηγές χρηματοδότησης. Επιπλέον, τα κράτη-μέλη πιθανότατα θα αντιδράσουν έντονα στις προτάσεις που περιλαμβάνουν περικοπές στη χρηματοδότηση προγραμμάτων όπως η ΚΑΠ, τη συγκέντρωση του ελέγχου στις Βρυξέλλες, την επιβολή αυστηρότερων όρων στη χρηματοδότηση και την επέκταση των κοινών δανεισμών. Συνολικά, αυτοί οι περιορισμοί προμηνύουν μια μακρά και πολύπλοκη διαπραγματευτική διαδικασία τα επόμενα δύο χρόνια, η οποία πιθανότατα θα αναγκάσει την Επιτροπή να μειώσει, τελικά, το μέγεθος και το εύρος της φιλόδοξης πρότασής της.