Σε μεγάλες ποσότητες, αποτελεί βασικό στοιχείο για τη δημιουργία σύγχρονων πυρηνικών κεφαλών, επειδή ενισχύει σημαντικά την εκρηκτική ισχύ.

Σύμφωνα με έρευνα των Financial Times, μια μυστική αντιπροσωπεία Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων, με δεσμούς με το πρώην πρόγραμμα πυρηνικών όπλων της Τεχεράνης, μετέβη στη Μόσχα τον Αύγουστο του 2024 ζητώντας τρίτιο – ένα ραδιενεργό υλικό που, όπως τονίζουν ειδικοί για τη μη διάδοση πυρηνικών, έχει ελάχιστες έως καθόλου πολιτικές χρήσεις και χρησιμοποιείται κυρίως για την ενίσχυση της εκρηκτικής ισχύος των πυρηνικών κεφαλών.

Η αποκάλυψη έχει προκαλέσει συναγερμό στις δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών, οι οποίες παρακολουθούν στενά τις ιρανικές προσπάθειες απόκτησης πυρηνικών τεχνολογιών μέσω δικτύων προμηθειών στο εξωτερικό.

Ποιοι συμμετείχαν στην αποστολή
Η πενταμελής ομάδα περιλάμβανε επιστήμονες που σχετίζονται με τον SPND, έναν απόρρητο στρατιωτικό ερευνητικό οργανισμό του Ιράν, ο οποίος, σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους, είναι ο άμεσος διάδοχος του προγράμματος πυρηνικών όπλων του Ιράν προ του 2004.

Το ταξίδι έγινε με διπλωματικά διαβατήρια, εκ των οποίων κάποια είχαν διαδοχικούς αριθμούς και εκδόθηκαν μόλις λίγες εβδομάδες πριν την αναχώρηση.

Η ομάδα επισκέφθηκε ρωσικά επιστημονικά ινστιτούτα που ειδικεύονται σε τεχνολογίες διπλής χρήσης – δηλαδή έχουν και πολιτικές και στρατιωτικές εφαρμογές, μεταξύ αυτών και σε πυρηνικά όπλα.

Το ενδιαφέρον για τρίτιο και άλλα ισότοπα

Ο επικεφαλής της ομάδας, Αλί Καλβάντ, 43χρονος Ιρανός πυρηνικός φυσικός και επικεφαλής της εταιρείας συμβούλων DamavandTec, έστειλε επιστολή σε Ρώσους προμηθευτές ήδη από τον Μάιο του 2024, εκφράζοντας ενδιαφέρον για απόκτηση ισοτόπων όπως το τρίτιο, το Στρόντιο-90 και το Νικέλιο-63.

Όπως υπογραμμίζουν οι ειδικοί, το τρίτιο αποτελεί κόκκινο σημείο συναγερμού για διάδοση πυρηνικών. Σε μεγάλες ποσότητες, είναι βασικό συστατικό στη δημιουργία σύγχρονων πυρηνικών κεφαλών, καθώς ενισχύει δραματικά την εκρηκτική τους ισχύ.

«Όταν κάποιος ζητά τρίτιο, υποθέτω αυτόματα ότι πρόκειται για όπλα», δηλώνει ο Ουίλιαμ Άλμπερκε, πρώην επικεφαλής του Κέντρου Ελέγχου Όπλων του ΝΑΤΟ.

Η εμπλοκή επιστημόνων με πυρηνικό παρελθόν
Οι άλλοι τέσσερις της αποστολής συνδέονται με τον SPND και άλλες στρατιωτικές υπηρεσίες. Ανάμεσά τους:

Ο Τζαβάντ Γκασεμί, πρώην διευθύνων σύμβουλος εταιρείας που έχει τεθεί υπό κυρώσεις για συμμετοχή σε προμήθειες σχετικές με το πυρηνικό πρόγραμμα.

Ο Ρουχολάχ Αζιμιράντ, αναγνωρισμένος από τις δυτικές υπηρεσίες ως ανώτερος επιστήμονας του SPND.

Ο Σορούς Μοτασαμί, ειδικός σε γεννήτριες νετρονίων – τεχνολογία κρίσιμη για την πρόκληση έκρηξης σε ορισμένους τύπους πυρηνικών όπλων.

Ο Αμίρ Γιαζντιάν, 35 ετών, υπάλληλος αντικατασκοπίας του ιρανικού υπουργείου Άμυνας.

Ο Μοτασαμί είχε επιβλέποντα για το διδακτορικό του τον Φερεϊντούν Αμπάσι-Νταβανί, γνωστό από το παρελθόν του στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.

Ρωσική συνεργασία – με την έγκριση FSB;
Η ομάδα επισκέφθηκε μεταξύ άλλων την εταιρεία Tekhnoekspert και το ινστιτούτο Toriy, κοντά στο ερευνητικό ινστιτούτο Polyus, που ασχολούνται με τεχνολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για δοκιμές σε μη εκρηκτικά μοντέλα πυρηνικών όπλων. Η πρόσβαση σε τέτοια σημεία, σύμφωνα με ειδικούς, δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς έγκριση της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας FSB.

«Η καλύτερη εκτίμησή μας είναι ότι η ιρανική αποστολή ενδιαφερόταν για σωλήνες ακτίνων Χ υψηλής ισχύος, που χρησιμοποιούνται για διαγνωστικές δοκιμές στους μηχανισμούς συμπίεσης πυρηνικών όπλων», δήλωσε ο Ντέιβιντ Άλμπραϊτ.

Ο Ρώσος επιστήμονας Ολέγκ Μασλέννικοφ, 78 ετών, που υποδέχθηκε την ομάδα, έχει δημοσιεύσει μελέτες σε συστήματα multi-beam klystrons, που είναι εξειδικευμένοι σωλήνες κενού για τέτοιου είδους δοκιμές.

Σκοτεινές προθέσεις ή απλή έρευνα;
Η αποστολή έγινε την ώρα που Δυτικές κυβερνήσεις εντόπιζαν αυξημένες προσπάθειες του Ιράν να αποκτήσει τεχνολογία με πυρηνική συνάφεια από το εξωτερικό. Ειδικοί εκτιμούν ότι το Ιράν σταμάτησε το επίσημο πυρηνικό του πρόγραμμα το 2003, κατόπιν απόφασης του Ανώτατου Ηγέτη Αγιατολάχ Χαμενεΐ, αλλά συνέχισε την έρευνα με τέτοιο τρόπο ώστε να μη θεωρείται πλήρως «στρατιωτικό» πρόγραμμα.

«Αυτό επιτρέπει στην ηγεσία να λέει ότι δεν έχει πυρηνικό πρόγραμμα, ενώ ταυτόχρονα μειώνει τον χρόνο που θα χρειαζόταν για την κατασκευή όπλου», σημειώνει ο Άλμπραϊτ.

Το Ιράν συνεχίζει να αρνείται ότι επιδιώκει την απόκτηση πυρηνικών όπλων, επικαλούμενο θρησκευτική φετβά του Χαμενεΐ που απαγορεύει τη χρήση τους.