Οι δύο χώρες, που ενεπλάκησαν σε συγκρούσεις τα τελευταία 30 χρόνια, υπέγραψαν μια συμφωνία που κάνει ένα τεράστιο βήμα προς την επίλυση του από καιρό αμφισβητούμενου ζητήματος του διαδρόμου Zangezur, που είναι γνωστός στους Αρμενίους ως διάδρομος Syunik.

Η συμφωνία, με τη μεσολάβηση του Τραμπ, χορηγεί στις Ηνωμένες Πολιτείες αποκλειστικά ειδικά αναπτυξιακά δικαιώματα για 99 χρόνια για την κατασκευή της Διαδρομής Τραμπ για τη Διεθνή Ειρήνη και Ευημερία (TRIPP), όπου οι ΗΠΑ θα αναπτύξουν σιδηροδρόμους, υποδομές ενεργειακών μεταφορών και γραμμές οπτικών ινών.

Το TRIPP, αντικαθιστώντας την αρχική ιδέα του διαδρόμου Zangezur, θα συνδέσει το ηπειρωτικό Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Nαχιτσεβάν, ένα μικρό έδαφος του Αζερμπαϊτζάν που χωρίζεται από την Αρμενία. Αυτός ο σύνδεσμος θα ολοκληρώσει έναν συνεχή διάδρομο από το Αζερμπαϊτζάν στην Τουρκία μέσω του αρμενικού εδάφους, ενισχύοντας την περιφερειακή συνδεσιμότητα στον Νότιο Καύκασο και εξορθολογίζοντας την πρόσβαση στην Ευρώπη και τη Δύση.

Η διαδρομή θα παρακάμψει τόσο το Ιράν όσο και τη Ρωσία, σηματοδοτώντας μια στρατηγική νίκη για την Ουάσιγκτον και τους συμμάχους της. Το TRIPP θα τοποθετήσει τα μοναδικά χερσαία σύνορα του Ιράν με την Αρμενία υπό μια ελεγχόμενη από τις ΗΠΑ οδό διέλευσης ευθυγραμμισμένη με τα συμφέροντα του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας, περιορίζοντας αποτελεσματικά το μοναδικό φιλικό σημείο πρόσβασης της Τεχεράνης στον Νότιο Καύκασο, μια προοπτική στην οποία έχει από καιρό αντιταχθεί.

Αρχική πρόταση

Η Αρμενία είχε προηγουμένως απορρίψει την αρχική πρόταση «Zangezur-οδρομος» με το σκεπτικό ότι οποιαδήποτε συμφωνία πρέπει να τηρήσει την κυριαρχία της και να εξασφαλίσει αμοιβαιότητα – πράγμα που σημαίνει ότι η Αρμενία πρέπει να διατηρήσει τον πλήρη έλεγχο του τμήματος της διαδρομής που διασχίζει το έδαφός της και να λάβει συγκρίσιμα δικαιώματα χρήσης του τμήματος Nαχιτσεβάν για πρόσβαση στις δικές της βόρειες περιοχές.

Για χρόνια, αυτές οι συνθήκες αποδείχθηκαν ένα εμπόδιο στις διαπραγματεύσεις, καθώς το Αζερμπαϊτζάν είχε απαιτήσει απρόσκοπτη πρόσβαση στον θύλακά του και απέρριψε τις αρμενικές προτάσεις για άνοιγμα των συγκοινωνιακών συνδέσεων της σοβιετικής εποχής, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με την Τουρκία.

Το Μπακού απαίτησε, επίσης, από το Ερεβάν να τροποποιήσει τμήματα του Συντάγματός του για να αφαιρέσει τις αναφορές στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του 1990 και κάθε αναφορά που υπονοεί εδαφικές διεκδικήσεις στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Σε διάφορα σημεία αυξημένης έντασης, ο πρόεδρος Αλίγιεφ είχε, μάλιστα, αφήσει να εννοηθεί ότι το Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να καταλάβει την περιοχή Zangezur/Syunik με τη βία, αν η διπλωματία αποτύχει.

Η Ουάσιγκτον

Το TRIPP, ενώ είναι παρόμοιο από πολλές απόψεις με την αρχική πρόταση του Zangezur Corridor, θα διοικείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενισχύοντας την επιρροή της Ουάσιγκτον σε έναν από τους βασικούς ενεργειακούς κόμβους του κόσμου. Σύμφωνα με δηλώσεις των ΗΠΑ, η διαδρομή θα λειτουργεί σύμφωνα με την αρμενική νομοθεσία – μια διάταξη που προορίζεται για την εξισορρόπηση των απαιτήσεων της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν.

Σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι η συμφωνία δεν περιέχει καμία δέσμευση από την Αρμενία να τροποποιήσει το Σύνταγμά της. Λίγο μετά την υπογραφή, ο Αλίγιεφ τόνισε ότι αυτή δεν ήταν μια ειρηνευτική συμφωνία και επανέλαβε το αίτημα του Μπακού να κάνει το Ερεβάν τις απαραίτητες συνταγματικές αλλαγές πριν μπορέσει να συναφθεί μια τελική ειρηνευτική συμφωνία.

Ακόμα κι έτσι, το TRIPP ωφελεί τα τουρκικά και αζερικά συμφέροντα περισσότερο από τα αρμενικά και έρχεται σε μια εποχή που η Αρμενία, έχοντας έρθει σε ρήξη με τη Ρωσία, βρίσκεται χωρίς ισχυρό περιφερειακό σύμμαχο. Για το Αζερμπαϊτζάν, το έργο εκπληρώνει έναν μακροχρόνιο στρατηγικό στόχο για την εξασφάλιση μιας άμεσης χερσαίας σύνδεσης με τον θύλακα Nαχιτσεβάν και, μέσω αυτού, με την αδελφή Τουρκία. Για την Αγκυρα, παρέχει μια φυσική σύνδεση με τον τουρκικό κόσμο στη λεκάνη της Κασπίας, ενισχύοντας τον ρόλο της ως περιφερειακού διαμετακομιστικού κόμβου και βαθαίνοντας τη γεωπολιτική επιρροή του στον Νότιο Καύκασο.

Ενώ το TRIPP προσφέρει στην Αρμενία ένα μονοπάτι για την εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία και, κατ’ επέκταση, αποκτά πρόσβαση στις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες αγορές μέσω της Τουρκίας.

Με περιορισμένο έλεγχο της διαδρομής, μια μικρή βάση εξαγωγών και λίγες ευκαιρίες για την αποτίμηση σημαντικής αξίας από το περαστικό εμπόριο, η Αρμενία κερδίζει πολύ λιγότερα από το TRIPP από τους ομολόγους της, αποκτά όμως έναν βαθμό στρατηγικού πλεονεκτήματος απέναντι σε δύο αντιπάλους των οποίων οι περιφερειακές φιλοδοξίες συχνά έρχονται σε αντίθεση με τη δική της.

Η Αρμενία ήταν, αναμφίβολα, σε μειονεκτική θέση στις διαπραγματεύσεις με τον γείτονά της. Είναι ίσως πιο ευάλωτη από τότε που απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Σοβιετική Ενωση το 1991. Σύμφωνα με τον περιφερειακό αναλυτή Nagorno-Karabakh Observer, η δημόσια υποστήριξη για την τρέχουσα ηγεσία έχει βυθιστεί σε περίπου 15%, ενώ οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατέχουν περίπου 200 τετραγωνικά χιλιόμετρα αρμενικού εδάφους, με το Ερεβάν να έχει υποστεί πέντε μεγάλες στρατιωτικές ήττες απέναντι στο Μπακού την τελευταία δεκαετία.

Το Αζερμπαϊτζάν, από την άλλη πλευρά, είχε το πάνω χέρι από τότε που άρχισε να διαπραγματεύεται τον διάδρομο με την Αρμενία. Είχε ανακτήσει πλήρως το αμφισβητούμενο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, εκτόπισε τον αρμενικό πληθυσμό της περιοχής το 2023 και ελέγχει θύλακες στο έδαφος της ίδιας της Αρμενίας. Το Μπακού απολαμβάνει στρατηγικές συνεργασίες με την Τουρκία και το Ισραήλ, ισχυρούς ενεργειακούς και εμπορικούς δεσμούς με την Ε.Ε. και έχει λάβει επενδύσεις άνω των 80 δισ. δολαρίων από το Ηνωμένο Βασίλειο. Σε μια περαιτέρω ώθηση, η Ουάσιγκτον έχει, επίσης, αναστείλει τους περιορισμούς του τμήματος 907 για τη βοήθεια προς το Αζερμπαϊτζάν -ένα μέτρο που ισχύει από το 1992- ως απάντηση στην υπογραφή της συμφωνίας με την Αρμενία την Παρασκευή.

Οι χαμένοι

Από τότε που ξεκίνησε η σύγχρονη σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η Ρωσία ενήργησε ως ο κύριος εγγυητής ασφάλειας της Αρμενίας. Διατήρησε μία μεγάλη στρατιωτική βάση στο Gyumri, εξακολουθεί να έχει φρουρούς στα σύνορα Ιράν-Αρμενίας και υπηρέτησε ως συμπρόεδρος της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ, η οποία ήταν ο διεθνής οργανισμός διαμεσολάβησης που ιδρύθηκε το 1992 για να επιβλέψει τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για τη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και έχει ουσιαστικά διαλυθεί ως μέρος της συμφωνίας της Ουάσιγκτον.

Η ειρηνευτική εντολή της Ρωσίας για τη διαδρομή Αζερμπαϊτζάν-Ναχιτσεβάν, που χορηγήθηκε στην κατάπαυση του πυρός του 2020, έχει έκτοτε υπονομευθεί από τη διπλωματία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και της Τουρκίας και τη δική της αδυναμία να σταματήσει τις προόδους του Αζερμπαϊτζάν το 2021, το 2022 και την αποφασιστική επίθεση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ του 2023, μια επιχείρηση που ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι η Ρωσία επέτρεψε σιωπηρά, καθώς η Αρμενία στρεφόταν πιο κοντά στη Δύση.

Μόλις μία ημέρα πριν από τη συμφωνία της Παρασκευής, ένα ρωσικό χτύπημα έπληξε έναν σταθμό συμπίεσης αερίου που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν στην Ουκρανία – πιθανότατα σε αντίποινα για τον παραγκωνισμό της Μόσχας από το Μπακού.

Το TRIPP είναι, επίσης, απίστευτα επιζήμιο για τον στενό σύμμαχο της Ρωσίας, το Ιράν. Η Τεχεράνη βλέπει τα σύνορά της με την Αρμενία ως μια κρίσιμη αρτηρία στον εμπορικό της δρόμο Βορρά-Νότου προς την Ευρώπη και οποιαδήποτε διάβρωση της αρμενικής κυριαρχίας σε αυτή θεωρείται άμεση απειλή τόσο για την ασφάλεια των συνόρων όσο και για την περιφερειακή επιρροή της.

Η Τεχεράνη, εγκλωβισμένη από τις κυρώσεις, την περιφερειακή υπέρβαση και τις εγχώριες πιέσεις μετά τις 7 Οκτωβρίου, δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τη μετατόπιση της δυναμικής της εξουσίας στον Νότιο Καύκασο. Οι αναφορές ότι η Ουάσιγκτον μπορεί να χρησιμοποιήσει την ειρηνευτική διαδικασία για να φέρει το Αζερμπαϊτζάν, και ενδεχομένως την Αρμενία, στις συμφωνίες του Αβραάμ μόνο να εμβαθύνουν αυτούς τους φόβους μπορούν.

ΩΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΥΝΑΜΗ

Τα κέρδη της Αγκυρας

Μπορεί η Τουρκία να μην ήταν παρούσα κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του Λευκού Οίκου, ο Ερντογάν, όμως, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις μέχρι εκείνο το σημείο. Οχι μόνο το TRIPP είναι μια στρατηγική επιτυχία για τα τουρκικά περιφερειακά συμφέροντα, αλλά εδραιώνει παράλληλα τον αυξανόμενο ρόλο της Τουρκίας ως περιφερειακού ηγεμόνα, αντικαθιστώντας τη Ρωσία, η οποία κατείχε από καιρό αυτόν τον τίτλο.

ΕΔΑΦΗ ΚΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ

Τα άλυτα ζητήματα

Ενώ το TRIPP είναι ένα επίτευγμα-ορόσημο για τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της Δύσης, αφήνει ορισμένα ζητήματα άλυτα. Παραμένει ασαφές πώς θα είναι εγγυημένη η συμφωνία μετά τη θητεία του Τραμπ. Δεν έχει υπάρξει ακόμη συμπέρασμα σχετικά με τα δικαιώματα και την ασφάλεια των Αρμενίων να επιστρέψουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το Αζερμπαϊτζάν συνεχίζει να καταλαμβάνει τμήματα αρμενικού εδάφους και οι Αρμένιοι αιχμάλωτοι και οι αιχμάλωτοι πολέμου παραμένουν υπό κράτηση στο Αζερμπαϊτζάν. Ο Τραμπ δήλωσε ότι θα αναφέρει αυτό το θέμα στον Αλίγιεφ, σχολιάζοντας: «Νομίζω ότι θα απελευθερώσει τους αιχμαλώτους για εμένα».