Με αυτά τα λιτά λόγια, η Εκθεση Πολεμικών Πεπραγμένων της XVII Μεραρχίας Πεζικού αποτυπώνει την απάνθρωπη πραγματικότητα που βίωσαν οι Ελληνες στρατιώτες στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου. Το ψύχος του χειμώνα του 1940-1941 υπήρξε τόσο σκληρό, ώστε η φύση μετατράπηκε σε έναν αόρατο, αλλά αμείλικτο εχθρό, πιο φοβερό από τις σφαίρες και τα κανόνια.

Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ο καιρός υπήρξε καθοριστικός παράγοντας στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Οι χαμηλές θερμοκρασίες, η ομίχλη, οι καταιγίδες και οι συνεχείς χιονοπτώσεις προκάλεσαν περισσότερους νεκρούς και τραυματίες από τα ίδια τα πολεμικά μέσα. Οπως ανέφερε ο λογοτέχνης Αγγελος Τερζάκης, μόνο μέσα σε δύο εβδομάδες του Δεκεμβρίου του 1940, η IV Μεραρχία είχε 1.148 απώλειες από μάχες και 2.711 από κρυοπαγήματα! Δηλαδή, επτά στους δέκα θανάτους ήταν από κρυοπαγήματα, αποτυπώνοντας την έκταση ενός πολέμου που δεν δόθηκε μόνο απέναντι στον εχθρό, αλλά και ενάντια στα στοιχεία της φύσης.

Αντίξοες συνθήκες

Την εικόνα εκείνου του χειμώνα έχει φωτίσει με άρθρο του ο διευθυντής του Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου της ΕΜΥ, Θεόδωρος Κολυδάς,ο οποίος σημειώνει μεταξύ άλλων: «Στις ιστορίες των λαών, ο παράγοντας καιρός άλλοτε είναι σύμμαχος και άλλοτε εχθρός. Αν γίνει εχθρός, τότε είναι σκληρός και αμείλικτος. Κατά τη διάρκεια του 1940-1941 ο καιρός υπήρξε για τα ελληνικά στρατεύματα εχθρός πολύ πιο φοβερός από τους επιτιθέμενους Ιταλούς. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες προκάλεσαν περισσότερους νεκρούς και τραυματίες από εκείνους που προκάλεσαν οι σφαίρες του εχθρού. Το κρύο ήταν ανυπόφορο, η βροχή πότιζε ως το κόκαλο άνδρες και άλογα κι έκανε τα ορεινά μονοπάτια λασπότοπους, ενώ το χιόνι και ο πάγος πάγωνε το κορμί και πιο πολύ τα πόδια. Αυτοί ήταν οι μεγάλοι εχθροί» (https://www.kolydas.gr/).

Οπως υπογραμμίζει, ο Δεκέμβριος του 1940 ήταν ο ψυχρότερος μήνας του πολέμου, με αποκλίσεις έως 4,7°C κάτω από τις κανονικές τιμές. Στη Μοσχόπολη της Κορυτσάς καταγράφηκαν θερμοκρασίες που έφτασαν τους -20°C, ενώ στα βουνά της Πίνδου το θερμόμετρο πιθανότατα έπεφτε ακόμη χαμηλότερα, ιδιαίτερα τις νύχτες με αίθριο ουρανό. «Το αποτέλεσμα ήταν χιλιάδες άνδρες να χάσουν τα άκρα τους από κρυοπαγήματα, όμως το ηθικό τους δεν λύγισε ποτέ», αναφέρει.

Οι χαμηλότερες θερμοκρασίες (οC) που καταγράφηκαν και αποτυπώνονται στο meteo.gr ήταν:

• Κέρκυρα: +2 (17/12/1940)
• Ιωάννινα: -5 (20/12/1940) και -3 (19/1/2941)
• Καστοριά: -7,4 (18/12/1940) -10,5 (30/12/1940) και -4,4 (11/1/1941)
• Φλώρινα: -10 (18/12/1940) -17 (22/12/1940) και -12 (14/1/1941)
• Κορυτσά: -7 (18/12/1940) -9 (30/12/1940) -8 (14/1/1941) και -4 (15/3/1941)
• Μοσχόπολη: -11 (18/12/1940) -19 (30/12/1940) -20 (14/1/1941) και -10 (15/3/1941)

Μετεωρολογικό Γραφείο

Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, συστάθηκε το Μετεωρολογικό Γραφείο του Γενικού Στρατηγείου (Μ.Γ./Γ.Σ.), το οποίο είχε ως αποστολή τη μετεωρολογική υποστήριξη των πολεμικών επιχειρήσεων. Λειτούργησε στα υπόγεια του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία και στελεχώθηκε από τον επισμηναγό της ΕΜΥ Ευάγγελο Βουρλάκη, τον καθηγητή Mετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ηλία Μαριολόπουλο, που είχε επιστρατευθεί ως έφεδρος ανθυποσμηναγός, και τους υπαλλήλους του επιστημονικού κλάδου της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, Αθανάσιο Κεφαλά και Θεόκλητο Φιντικλή. Υποστηριζόταν από την Κεντρική Υπηρεσία της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας που ήταν εγκατεστημένη στην οδό Αμερικής 10. Σημειώνεται ότι στην ομάδα των προγνωστών της είχαν ενσωματωθεί οι επιστρατευθέντες πανεπιστημιακοί Λεωνίδας Καραπιπέρης και Βασίλειος Κυριαζόπουλος.

«Θα μνημονεύσω και τους παρατηρητές της Υπηρεσίας, αυτούς τους άγνωστους ήρωες που και αυτοί κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες συνέβαλλαν στην ενημέρωση για τις καιρικές συνθήκες, η οποία διατηρήθηκε ζωντανή στις μέρες μας. Εκτός όμως από τις προγνώσεις της εποχής, το προσωπικό της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας κατάφερε με τη βοήθεια των Μυστικών Υπηρεσιών της Μεγάλης Βρετανίας να αποκρυπτογραφήσει τις μετεωρολογικές εκπομπές της Ρώμης προς τις μονάδες του ιταλικού στρατού στην Αλβανία. Με αυτό τον τρόπο μάθαινε τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν δυτικά της χώρας, πράγμα σημαντικό για τις προβλέψεις του καιρού στη ζώνη των επιχειρήσεων. Επίσης, εκπόνησε ειδικό κρυπτογραφικό κώδικα που χρησιμοποιούνταν για τις ελληνικές μετεωρολογικές εκπομπές», υπογράμμισε ο κ. Κολυδάς.

Ηθικό

Στην ίδια γραμμή σκέψης, η ιστορικός της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, Αγγελική Δήμα-Δημητρίου, υπογραμμίζει πως οι καιρικές συνθήκες διαμόρφωσαν την ίδια την ταυτότητα του αγώνα: «Το πολικό ψύχος και το ύψος του χιονιού δημιούργησαν ένα δεύτερο μέτωπο. Τα κρυοπαγήματα προκάλεσαν απώλειες μεγαλύτερες κι από τις μάχες – 25.000 Ελληνες και 22.000 Ιταλοί παγόπληκτοι. Από ελληνικής πλευράς, παρά τον αρχικό αιφνιδιασμό, το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με επιτυχία με τη χρήση λιπαντικών ουσιών και ειδικών μάλλινων επιδέσμων και καλτσών, που κατά χιλιάδες οι Ελληνίδες κάθε ηλικίας έπλεκαν και έστελναν στο μέτωπο. Οι επιτυχίες του Ελληνικού Στρατού κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο δεν ήταν τυχαίες. Ηταν αποτέλεσμα της άρτιας προπαρασκευής και του υψηλού ηθικού μαχητών και λαού».

Ο Τσόρτσιλ ύμνησε τους Ελληνες

Το έπος του ‘40 παραμένει ζωντανό όχι μόνο ως στρατιωτικός θρίαμβος, αλλά και ως μαρτυρία της ανθρώπινης αντοχής απέναντι στη φύση. Ο αδυσώπητος χειμώνας της Πίνδου δεν λύγισε το φρόνημα των Ελλήνων. Αντίθετα, το δυνάμωσε. Και, όπως είπε ο Ουίστον Τσόρτσιλ  στην ομιλία του στο αγγλικό Κοινοβούλιο στις 24 Απριλίου 1941: «Η λέξη ηρωισμός φοβάμαι ότι δεν αποδίδει στο ελάχιστο εκείνων των πράξεων αυτοθυσίας των Ελλήνων, που ήταν καθοριστικός παράγων της νικηφόρου εκβάσεως του κοινού αγώνα των εθνών, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διά την ανθρώπινη ελευθερία και αξιοπρέπεια. Εάν δεν υπήρχε η ανδρεία των Ελλήνων και η γενναιοψυχία τους, ή έκβαση του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου θα ήταν ακαθόριστη».