Εκατοντάδες χιλιάδες πρόβατα και κατσίκες θανατώνονται στην Ελλάδα εξαιτίας της εξάπλωσης μιας λοιμώδους ασθένειας. Η κατάσταση ενδέχεται να επηρεάσει την παραγωγή και τις εξαγωγές της διάσημης ελληνικής φέτας.

Η Αναστασία Σιούρτου περπατάει στη έρημη φάρμα της, στα περίχωρα της Καρδίτσας, μιας πόλης στην περιφέρεια της Θεσσαλίας, στο κέντρο της Ελλάδας.

Μία ανατριχιαστική σιωπή επικρατεί στον χώρο όπου εκτρέφονταν 650 πρόβατα.

Στις 12 Νοεμβρίου, οι κτηνιατρικές αρχές θανατώσαν όλα τα ζώα, αφού εντοπίστηκε κρούσμα όγκου προβάτων και κατσικών (sheep and goat pox).

«Υπάρχει μια άλλη φάρμα δύο χιλιόμετρα μακριά. Είχαν κρούσματα όγκου, αλλά τα έκρυψαν», λέει, αναφερόμενη στο πώς πιστεύει ότι η αγέλη της προσβλήθηκε από την ασθένεια.

Η κ. Σιούρτου είναι ίδια κτηνίατρος και έχει επεκτείνει τη φάρμα που είχε δημιουργήσει ο πατέρας της.

Η απώλεια των ζώων σημαίνει οικονομική καταστροφή – εκτός από τα ζώα που χάθηκαν, το γάλα των προβάτων, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή φέτας, θεωρείται συχνά ως το «λευκό χρυσάφι» της Ελλάδας.

Πέρα από το οικονομικό πλήγμα, η κ. Σιούρτου μιλάει για το συναισθηματικό κόστος. «Ήμουν εδώ την ημέρα που τα πρόβατα θανατώθηκαν. Είναι πολύ σκληρό, ένιωσα ότι απέτυχα να τα προστατεύσω».

Η νόσος «sheep and goat pox» είναι ιογενής λοίμωξη. Τα πρώτα κρούσματα εντοπίστηκαν στη βόρεια Ελλάδα τον Αύγουστο του 2024, και από τότε η ασθένεια έχει εξαπλωθεί σε πολλές περιοχές της χώρας.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, έως τα μέσα Νοεμβρίου είχαν καταγραφεί 1.702 περιστατικά.

Η ανίχνευση ενός και μόνο κρούσματος σε μια φάρμα σημαίνει ότι ολόκληρη η αγέλη πρέπει να θανατωθεί για προληπτικούς λόγους. Μέχρι στιγμής έχουν θανατωθεί περίπου 417.000 πρόβατα και κατσίκες, που αντιστοιχεί περίπου στο 4-5% του συνολικού πληθυσμού.

Περίπου το 80% του ελληνικού γάλακτος προβάτων και κατσικών χρησιμοποιείται για την παραγωγή φέτας, η οποία είναι προϊόν προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό σημαίνει ότι ενώ παρόμοιο τυρί μπορεί να παραχθεί και σε άλλες χώρες της ΕΕ, δεν μπορεί να ονομαστεί φέτα. Το Ηνωμένο Βασίλειο συνεχίζει να σέβεται αυτήν την απόφαση του 2002 και μετά το Brexit.

Πέρσι, η Ελλάδα εξήγαγε φέτα αξίας 785 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία του Συνδέσμου Εξαγωγέων. Από αυτά, 520 εκατ. ευρώ πήγαν σε χώρες της ΕΕ και 90 εκατ. ευρώ στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Η φέτα πρέπει να παρασκευάζεται από τουλάχιστον 70% γάλα προβάτων, με το υπόλοιπο να προέρχεται από γάλα κατσίκας.

Μικρά γαλακτοκομεία αναφέρουν ήδη προβλήματα στην προμήθεια γάλακτος προβάτων, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε πιθανή έλλειψη φέτας στο μέλλον. Αν και οι τιμές δεν έχουν αυξηθεί ακόμη, πιθανότατα θα ακολουθήσει αύξηση αν η επιδημία δεν ελεγχθεί.

«Η περιορισμένη ποσότητα διαθέσιμου γάλακτος αυξάνει το κόστος παραγωγής και καθιστά δυσκολότερη τη διατήρηση των τρεχουσών ποσοτήτων φέτας στην αγορά», λέει ο καθηγητής Δημήτρης Γουγούλης από τη Σχολή Κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Ένας άλλος κτηνοτρόφος κοντά στην Καρδίτσα, ο Τάσος Μανακάς, είδε την αγέλη των 873 ζώων του να θανατώνεται στις 9 Οκτωβρίου.

Τώρα περνά τις μέρες του καθισμένος σε ένα μικρό δωμάτιο στον στάβλο του. «Το μαγαζί είναι κλειστό», λέει με πικρία.

Ο κ. Μανακάς περπατάει δίπλα στα άδεια μεταλλικά ταΐστρα και το χώρο άρμεξης, που πλέον καλύπτονται από ιστούς αράχνης. «Ερχόμουν το πρωί, άκουγα τα ζώα να βελάζουν, τα χάιδευα. Την ημέρα που θανατώθηκαν, ήμουν εδώ. Αν με έκοβαν εκείνη την ημέρα, δεν θα έσταζα αίμα».

Οι πληττόμενοι κτηνοτρόφοι λαμβάνουν αποζημίωση από 132 έως 220 ευρώ ανά πρόβατο, ανάλογα με την ηλικία του. Οι αγρότες απαντούν ότι τα ποσά δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ζημιές τους.

Η κυβέρνηση έχει επίσης δεχτεί κριτική για την καθυστέρηση στην αντίδρασή της. Μια Εθνική Επιστημονική Επιτροπή για τη Διαχείριση και Έλεγχο του όγκου προβάτων και κατσικών ιδρύθηκε μόνο στα τέλη Οκτωβρίου – 14 ολόκληρους μήνες μετά την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος.

Δεν δημιουργήθηκαν επίσης περιοχές περιορισμού στις περιοχές όπου εντοπίστηκαν τα πρώτα κρούσματα το καλοκαίρι του 2024, και οι επικριτές λένε ότι η κρατική κτηνιατρική υπηρεσία υποστελεχώνεται σημαντικά.

Ταυτόχρονα, αγρότες έχουν συλληφθεί για παράνομη μεταφορά ζώων σε περιοχές θεωρούμενες χωρίς ασθένεια. Τοπικές αναφορές αναφέρουν ότι μολυσμένα ζώα έχουν θαφτεί σε χωράφια χωρίς να ενημερωθούν οι αρχές.

Ένας εκπρόσωπος του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης δήλωσε στο BBC: «Εφαρμόσαμε από την αρχή το σχέδιο εξάλειψης του όγκου προβάτων, όπως προβλέπεται στα ευρωπαϊκά πρωτόκολλα. Το αποτέλεσμα ήταν να φτάσουμε σχεδόν στο μηδέν κρούσματα την άνοιξη του 2025. Η απόφαση για τη δημιουργία της επιστημονικής επιτροπής τον Οκτώβριο του 2025 ελήφθη υπό την πίεση ενός παράγοντα – πολλοί αγρότες δεν συμμορφώθηκαν με τα μέτρα βιοασφάλειας, με αποτέλεσμα την έκρηξη των κρουσμάτων».

Το Ανώτατο Δικαστήριο της Ελλάδας έχει πλέον αποφασίσει ότι οι εισαγγελείς πρέπει να διερευνήσουν πιθανές παραβιάσεις των μέτρων βιοασφάλειας, κάτι που πολλοί επικριτές θεωρούν ότι έπρεπε να είχε γίνει νωρίτερα.

Σε όλη τη χώρα, υπάρχουν φάρμες που λειτουργούν με πρότυπα της δεκαετίας του 1960 – τενεκεδένια σπιτάκια, τοίχοι από ψημένο χώμα ή τσιμεντόλιθους, χωρίς περίφραξη.

Το BBC επισκέφθηκε μια τέτοια φάρμα στα περίχωρα της Λάρισας, στη Θεσσαλία. Δύο νεκρά αρνιά βρίσκονταν στο έδαφος.

Ο ιδιοκτήτης επιμένει ότι δεν υπάρχουν κρούσματα όγκου στη φάρμα του και αρνείται φωτογράφιση. «Μερικά ζώα έχουν εξογκώματα στο στήθος. Δεν είναι όγκος, αλλά κανείς δεν θα με πιστέψει», λέει.

Οι κτηνοτρόφοι της Θεσσαλίας ζητούν την έγκριση μαζικού εμβολιασμού των αγελών τους, όπως εφαρμόζεται στη Βουλγαρία και στην Τουρκία.

Η μαζική εμβολιαστική κάλυψη επιτρέπεται σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ, και οι αγρότες ασκούν πίεση στην κυβέρνηση να ζητήσει εμβόλια από τα αποθέματα της Επιτροπής.

Η ελληνική κυβέρνηση απαντά ότι η μαζική εμβολιαστική κάλυψη θα μπορούσε να οδηγήσει στην ταξινόμηση της Ελλάδας ως ενδημικής χώρας για την ασθένεια, κάτι που θα επιφέρει περιορισμούς στις εξαγωγές γάλακτος προβάτων και κατσικών – και κυρίως φέτας. Οι ελληνικές αρχές επισημαίνουν επίσης ότι δεν υπάρχει ακόμη πιστοποιημένο εμβόλιο κατά του όγκου προβάτων.

Ο καθηγητής Γουγούλης τονίζει ότι τα υπάρχοντα παλαιότερα εμβόλια είναι αποτελεσματικά σε χώρες όπου ο όγκος είναι ενδημικός, αλλά «δεν αποτελούν εργαλείο για την εξάλειψη της ασθένειας». «Δεν αποτρέπουν πλήρως τη μόλυνση, και ο ιός μπορεί να συνεχίσει να κυκλοφορεί ακόμη και σε εμβολιασμένους πληθυσμούς».

Ο αγρότης Τάσος Μανακάς στέκεται μέσα στο άδειο στάβλο του. Λέει ότι η φάρμα του έχει κλείσει.

Η κατάσταση φαίνεται πλέον να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.

Μέλη της Εθνικής Επιτροπής για τη Διαχείριση και Έλεγχο του Όγκου Προβάτων και Κατσικών ανέφεραν πρόσφατα στους δημοσιογράφους ότι αγρότες σε διάφορα μέρη της χώρας ενδέχεται να έχουν πραγματοποιήσει έως και ένα εκατομμύριο παράνομους εμβολιασμούς. Αυτό διαστρεβλώνει την επιδημιολογική εικόνα και καθιστά τον έλεγχο της ασθένειας ακόμη πιο δύσκολο.

Πολλοί κτηνοτρόφοι εκφράζουν ωστόσο την οργή τους για τον ισχυρισμό των αρχών. Λένε ότι είναι αυθαίρετος και κατηγορούν την επιστημονική επιτροπή ότι θέτει σε κίνδυνο τις εξαγωγές φέτας.

Ο αγρότης Χάρης Σεσκλιώτης, στο χωριό Ριζόμυλος κοντά στον Βόλο, παρακολουθεί όλα αυτά με βαθιά ανησυχία. Ένα κρούσμα εντοπίστηκε στη φάρμα του, οδηγώντας στην προληπτική θανατική εξόντωση 700 προβάτων.

Ήταν η δεύτερη φορά που η φάρμα του καταστράφηκε, μετά τις καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία το 2023.

«Είναι εξαιρετικά σκληρό», λέει στο BBC, περπατώντας ανάμεσα στα άδεια σπιτάκια των προβάτων.

Γύρω υπάρχουν στοίβες από άχυρα που προορίζονταν για τα ζώα, πλέον άχρηστα και έτοιμα να σαπίσουν.

Ο κ. Σεσκλιώτης δεν είναι τύπος αγρότη που μένει με σταυρωμένα τα χέρια. «Σκέφτομαι να φτιάξω μαζί με τον γιο μου μια νέα μονάδα για πάχυνση μοσχαριών», λέει. «Δεν έχουμε μάθει τίποτε άλλο παρά μόνο να εκτρέφουμε αγέλες».