Γράφει η Δήμητρα Στάικου

Η 27η Συνταγματική Τροπολογία του Πακιστάν εγκρίθηκε τον Νοέμβριο του 2025, αφού η Εθνοσυνέλευση την υπερψήφισε στις 12 του μήνα και ο πρόεδρος Ασίφ Αλί Ζαρντάρι την επικύρωσε την επόμενη ημέρα, καθιστώντας την άμεσα νόμο του κράτους. Η τροπολογία αυτή σηματοδοτεί μια κατακλυσμιαία μετατόπιση στη θεσμική αρχιτεκτονική της χώρας, καθώς ενισχύει θεσμικά τη στρατιωτική κυριαρχία εις βάρος της δημοκρατίας.

Στην ουσία της, η 27η Τροπολογία αποδυναμώνει δραστικά την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και μεταβάλλει τον ίδιο τον πυρήνα του δημοκρατικού συστήματος. Επεκτείνοντας τις παρεμβάσεις που εγκαινίασε η 26η Τροπολογία, θεσπίζει τη δημιουργία του νέου Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου (FCC), στο οποίο μεταφέρονται νευραλγικές αρμοδιότητες του Ανώτατου Δικαστηρίου —από τον συνταγματικό έλεγχο έως την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Με τον τρόπο αυτό, το Ανώτατο Δικαστήριο υποβιβάζεται σε καθαρά εφετειακό όργανο για αστικές και ποινικές υποθέσεις, χάνοντας ουσιαστικά τον θεσμικό του ρόλο.

Ταυτόχρονα, η 27η Τροπολογία ανατρέπει ριζικά την ισορροπία μεταξύ πολιτικής εξουσίας και στρατού. Με τις αλλαγές στους διορισμούς και τις μεταθέσεις των δικαστών, η εκτελεστική εξουσία αποκτά πρωτοφανή δυνατότητα επιρροής στη Δικαιοσύνη, θωρακίζοντας τη στρατιωτική ηγεσία από κάθε μορφή λογοδοσίας. Στην πράξη, η τροπολογία επιταχύνει την πορεία του Πακιστάν προς μια παγιωμένη, συνταγματικά κατοχυρωμένη στρατιωτική διακυβέρνηση υπό τον στρατάρχη Ασίμ Μουνίρ.

Η 27η Συνταγματική Τροπολογία μεταφέρει τις αρμοδιότητες διορισμού και μετάθεσης δικαστών από το ίδιο το δικαστικό σώμα στην εκτελεστική εξουσία, και συγκεκριμένα στο γραφείο του πρωθυπουργού. Δικαστές που δεν κρίνεται ότι εξυπηρετούν την κυβέρνηση μπορούν πλέον να μετατίθενται αυθαίρετα, αποδυναμώνοντας την ανεξαρτησία και την αμεροληψία της Δικαιοσύνης. Δικηγόροι και συνταγματολόγοι προειδοποιούν ότι η αλλαγή αυτή παραβιάζει την αρχή της διάκρισης των εξουσιών και κινδυνεύει να μετατρέψει τα δικαστήρια από ανεξάρτητους εγγυητές του δικαίου σε όργανα ευθυγραμμισμένα με την εκτελεστική και στρατιωτική εξουσία. Παράλληλα, η τροπολογία καταργεί τις θεσμοθετημένες έδρες στη Βουλή που κατείχαν Η 27η Συνταγματική Τροπολογία μεταφέρει τις αρμοδιότητες διορισμού και μετάθεσης δικαστών από το ίδιο το δικαστικό σώμα στην εκτελεστική εξουσία, και συγκεκριμένα στο γραφείο του πρωθυπουργού. Δικαστές που δεν κρίνεται ότι εξυπηρετούν την κυβέρνηση μπορούν πλέον να μετατίθενται αυθαίρετα, αποδυναμώνοντας την ανεξαρτησία και την αμεροληψία της Δικαιοσύνης. Δικηγόροι και συνταγματολόγοι προειδοποιούν ότι η αλλαγή αυτή παραβιάζει την αρχή της διάκρισης των εξουσιών και κινδυνεύει να μετατρέψει τα δικαστήρια από ανεξάρτητους εγγυητές του δικαίου σε όργανα ευθυγραμμισμένα με την εκτελεστική και στρατιωτική εξουσία. Παράλληλα, η τροπολογία καταργεί τις θεσμοθετημένες έδρες στη Βουλή που κατείχαν υποψήφιοι της δικαστικής εξουσίας και διευρύνει τη στρατιωτική δικαιοδοσία σε υποθέσεις αμάχων, ενισχύοντας περαιτέρω τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας.

Η ευρύτερη συνέπεια είναι η θεσμική αποδυνάμωση των συνταγματικών εγγυήσεων. Τα δικαστήρια δεν λειτουργούν πλέον ως προστάτες των πολιτών αλλά ως επικυρωτικοί μηχανισμοί της εκτελεστικής εξουσίας. Πρόκειται για την κορύφωση δεκαετιών δικαστικής υποτέλειας, που κωδικοποιεί ένα μοντέλο Δικαιοσύνης που επιβιώνει μόνο κατ’ όνομα, στερούμενο ουσιαστικής δύναμης ή ικανότητας να περιορίσει αυταρχικές εκτροπές. Η Δικαιοσύνη μετατρέπεται έτσι σε τελετουργικό όργανο, επιταχύνοντας την παρακμή της δημοκρατίας και εδραιώνοντας τον συγκεντρωτισμό.

Ταυτόχρονα, η εσωτερική αποδόμηση των δημοκρατικών θεσμών φέρνει την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους διεθνείς οργανισμούς αντιμέτωπους με κρίσιμες αποφάσεις σχετικά με το ειδικό εμπορικό καθεστώς του Πακιστάν στο πλαίσιο του προγράμματος Γενικευμένων Προτιμήσεων (GSP+). Το καθεστώς παρέχεται υπό την προϋπόθεση σεβασμού των ανθρωπίνων και εργασιακών δικαιωμάτων, της περιβαλλοντικής προστασίας και της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Οι πρόσφατες συνταγματικές αλλαγές, όμως, συμπεριλαμβανομένης της 27ης Τροπολογίας, σηματοδοτούν πορεία επέκτασης της στρατιωτικής παρουσίας στο πολιτικό σύστημα και συστηματικής υπονόμευσης θεμελιωδών δημοκρατικών αρχών, παραβιάζοντας τις προϋποθέσεις του GSP+. Η διατήρηση των εμπορικών προνομίων εν μέσω δικαστικής υποδούλωσης και αυξημένης στρατιωτικής επιρροής στέλνει αντιφατικά μηνύματα και κινδυνεύει να νομιμοποιήσει περαιτέρω τον συγκεντρωτισμό.

Η απαίτηση για δράση ενισχύεται από νομοθετικές πρωτοβουλίες στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως ο νόμος Πάκισταν Φρίιντομ αντ Ακαουνταμπίλιτι Ακτ (H.R. 5271), που προβλέπει κυρώσεις σε πρόσωπα υπεύθυνα για παραβιάσεις δικαιωμάτων και αντιδημοκρατικές ενέργειες. Τέτοιες διεθνείς πρωτοβουλίες αναδεικνύουν τη διάβρωση της δημοκρατικής πολιτικής εξουσίας και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Πακιστάν, προσδίδοντας πρόσθετη βαρύτητα στα αιτήματα για παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της αναστολής των εμπορικών προτιμήσεων.

Η 27η τροπολογία αποτελεί κρίσιμη καμπή στην πορεία του Πακιστάν, σηματοδοτώντας την επίσημη κατάρρευση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης και την εδραίωση του στρατιωτικού συγκεντρωτισμού. Βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με το πνεύμα των συμβάσεων του GSP+. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα επισημάνει ότι το Πακιστάν αποτυγχάνει να τηρήσει τις υποχρεώσεις του στο πλαίσιο του GSP+, αναφέροντας συστημικά προβλήματα όπως καταστολή της διαφωνίας, υποχώρηση της δικαστικής ανεξαρτησίας και αυξημένη πορεία ενίσχυσης της στρατιωτικής επιρροής της διακυβέρνησης. Η συγκέντρωση στρατιωτικής ισχύος και η διάβρωση των δημοκρατικών θεσμών αυξάνουν τον κίνδυνο αυθαιρεσίας, αντιβαίνοντας στις βασικές αξίες του προγράμματος.

Δεδομένης της σαφούς διάβρωσης της συνταγματικής διακυβέρνησης και της δικαστικής ανεξαρτησίας, η συνέχιση των εμπορικών προτιμήσεων παρέχει στο στρατιωτικό καθεστώς του Πακιστάν οικονομικούς πόρους χωρίς λογοδοσία. Πλέον, η ΕΕ πρέπει να επανεξετάσει το καθεστώς GSP+ της χώρας. Η διατήρησή του θα ενισχύσει περαιτέρω τη στρατιωτική ηγεσία. Το πακιστανικό στρατιωτικό κατεστημένο αγνόησε πλήρως πολλαπλά αιτήματα και συστάσεις της ΕΕ να μην δικαστούν πολίτες στα στρατιωτικά δικαστήρια για κατηγορίες εμπρησμού μετά τις διαδηλώσεις του Μαΐου. Παρά τις εκκλήσεις, οι στρατιωτικές αρχές προχώρησαν σε δίκες, καταδικάζοντας μέχρι σήμερα 85 πολίτες, γελοιοποιώντας τις ευρωπαϊκές προειδοποιήσεις. Η 27η τροπολογία ενισχύει αυτή την κατάσταση, σηματοδοτώντας ότι ο στρατός ελέγχει πλέον τόσο την εκτελεστική όσο και τη δικαστική εξουσία στο Πακιστάν.

Δυστυχώς, οι τρέχουσες παγκόσμιες πολιτικές ισορροπίες φαίνεται να κινούνται προς μια πιο αυταρχική κατεύθυνση, καθώς πολλά καθεστώτα φαίνεται να έχουν κουραστεί από την, μέχρι πρότινος, ανεξέλεγκτη αντίληψη της ελευθεριότητας που συνοδεύει τη λεγόμενη «woke» κουλτούρα. Η ενίσχυση της στρατηγικής και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Σαουδικής Αραβίας, όπως αποτυπώνεται στην ολική επαναφορά των σχέσεων υπό την ηγεσία Τραμπ και Μπιν Σαλμάν, δεν αφορά μόνο την ασφάλεια και τις επενδύσεις· ενέχει και την πιθανότητα ιδεολογικής επιρροής. Η Σαουδική Αραβία, με το αυστηρά συντηρητικό πλαίσιο της, ενισχύει μέσω της διπλωματικής και τεχνολογικής συνεργασίας την πρόσβαση σε ισχυρά μέσα άσκησης πολιτικής. Σε συνδυασμό με την συγκεντρωτική προσέγγιση του Τραμπ στην εκτελεστική εξουσία, δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου η μεταφορά συντηρητικών αρχών και η εδραίωση συγκεντρωτικών δομών καθίσταται ρεαλιστική. Η αλληλεξάρτηση στον οικονομικό τομέα –μέσω επενδύσεων, πωλήσεων προηγμένων όπλων και πρόσβασης σε αιχμηρές τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης– λειτουργεί ως δίαυλος επιρροής, ενισχύοντας παρασκηνιακά συντηρητικές πολιτικές πρακτικές και προσεγγίσεις λήψης αποφάσεων που επικεντρώνονται στη συγκέντρωση εξουσίας, ακολουθώντας πρότυπα ήδη εφαρμοσμένα στο Ριάντ.

Ούτε όμως και η Ευρώπη μένει ανεπηρέαστη αυτή τη στιγμή καθώς η εφαρμογή ενός στρατιωτικού συγκεντρωτισμού στο Πακιστάν λειτουργεί ως προειδοποιητικό παράδειγμα για την Ευρώπη, όπου η άνοδος φασιστικών και αυταρχικών τάσεων δεν περιορίζεται σε δεξιά ή αριστερά σχήματα, αλλά εκδηλώνεται στην προσπάθεια συγκέντρωσης όλων των εξουσιών στο πρόσωπο ενός κυβερνώντος, με καταστολή κάθε αντίθετης φωνής και συχνά με αλληλοσύνδεση πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας σε μορφές που θυμίζουν Μεσαίωνα. Στη Γερμανία, το κόμμα Aλτέρνατιβ φορ Τζέρμανι (AfD) ενισχύει εθνικιστικές και αντι-μεταναστευτικές θέσεις· στη Γαλλία, το Ρασέμπλεμεντ Νασιονάλ(RN) προωθεί πολιτικές περιορισμού της μετανάστευσης και ελέγχου της εθνικής κυριαρχίας· ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο, κόμματα όπως το Ριφόρμ UK και το πιο ακραίο Χόμλαντ Πάρτυ επιχειρούν συγκέντρωση εξουσιών και περιορισμό της αντιφωνίας. Στην Ελλάδα, η στάση ορισμένων αριστερών κομμάτων, όπως αυτή που αναδείχθηκε υπό την ηγεσία της Κωνσταντοπούλου, δείχνει μηδενική ανοχή σε αντίθετες φωνές, συγκεντρώνοντας την πολιτική εξουσία και περιορίζοντας τη δημόσια διαβούλευση, στοιχεία που παραπέμπουν σε μορφές συγκεντρωτισμού και καταστολής ανεξαρτήτως ιδεολογίας.

Το μήνυμα είναι σαφές: η αντίσταση στον φασισμό απαιτεί επαγρύπνηση από όλους, αριστερά και δεξιά, καθώς τα ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά μπορούν να προκύψουν σε οποιοδήποτε πολιτικό περιβάλλον. Η κατάσταση στο Πακιστάν, με την επικράτηση στρατιωτικού συγκεντρωτισμού, λειτουργεί ως ζωντανό παράδειγμα κινδύνου όταν οι δημοκρατικοί θεσμοί υπονομεύονται, προειδοποιώντας για τις πιθανές συνέπειες μιας ανάλογης ανόδου ολοκληρωτικών πολιτικών σχημάτων στην Ευρώπη.