Σε μια εποχή που η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) διεισδύει σε κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής – από την εκπαίδευση και την υγεία μέχρι την τέχνη και τη δικαιοσύνη – η Εκκλησία κάνει ….άνοιγμα στην τεχνολογία επιβεβαιώνοντας ότι  η μηχανή μπορεί να «κατανοήσει» την πίστη.

Η πρόσφατη πρωτοβουλία της Ιεράς Μητροπόλεως Νέας Ιωνίας να δημιουργήσει το «ΛΟΓΟΣ – LOGOS», το πρώτο ψηφιακό εργαλείο ΑΙ που ασχολείται αποκλειστικά με θεολογικά και πνευματικά ζητήματα, σηματοδοτεί ένα πρωτοποριακό βήμα. Πρόκειται για το πρώτο εγχείρημα της Ορθόδοξης Εκκλησίας διεθνώς που αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη όχι ως απλό βοηθό πληροφόρησης, αλλά ως πνευματικό δίαυλο προς τον πιστό.

Η τεχνολογία στην υπηρεσία της πνευματικότητας

Το «ΛΟΓΟΣ» αναπτύχθηκε σε συνεργασία με το Εργαστήριο ΤΠΕ «ΗΡΩΝ» και τον Αθανάσιο Δαβαλά, υπεύθυνο των προγραμμάτων ΤΝ του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Ο ειδικά σχεδιασμένος αλγόριθμος έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει και να αποδίδει με πιστότητα την ορθόδοξη θεολογική σκέψη, προσφέροντας απαντήσεις σε θέματα πίστεως και εκκλησιαστικής ζωής με υπευθυνότητα και θεολογική συνέπεια.

«Δεν αντικαθιστά τον ιερέα ή τον πνευματικό πατέρα», διευκρινίζει η Μητρόπολη. Αντιθέτως, λειτουργεί ως εργαλείο μάθησης και αναστοχασμού, προσκαλώντας τον πιστό να εμβαθύνει στη διδασκαλία της Εκκλησίας μέσα από τη γλώσσα του ψηφιακού κόσμου. Η πλατφόρμα (διαθέσιμη στο tinyurl.com/logos-ai) εντάσσεται σε μια ευρύτερη τάση όπου η τεχνητή νοημοσύνη αρχίζει να συναντά τη θεολογία.

Από τη Νέα Ιωνία μέχρι το Βατικανό

Η πρωτοβουλία της ελληνικής Εκκλησίας δεν είναι μεμονωμένη. Το Βατικανό ήδη από το 2023 έχει υιοθετήσει τη λεγόμενη «Rome Call for AI Ethics», ένα διεθνές πλαίσιο αρχών για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την κοινωνική δικαιοσύνη. Στην πρωτοβουλία συμμετέχουν τεχνολογικοί κολοσσοί όπως η Microsoft και η IBM, αλλά και ακαδημαϊκά ιδρύματα από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Την ίδια στιγμή, προτεσταντικές και καθολικές κοινότητες στην Ευρώπη πειραματίζονται με πιο ρηξικέλευθες προσεγγίσεις: στην Ελβετία, μια ενορία εγκατέστησε τον πρώτο «AI Jesus», ένα ολογραφικό άγαλμα που απαντά σε θεολογικές ερωτήσεις των πιστών· στην Πολωνία, μια νέα εκκλησία στη πόλη Βαρσοβία χρησιμοποιεί ΑΙ για να εξηγεί τα δόγματα του καθολικισμού στους επισκέπτες της.

Ορθόδοξη θεώρηση και ψηφιακή πρόκληση

Στους κόλπους της Ορθόδοξης θεολογίας, η συζήτηση για την ΤΝ αποκτά ιδιαίτερο βάθος. Σύμφωνα με άρθρο της Public Orthodoxy (2024), η βιοηθική της Ορθοδοξίας εστιάζει όχι τόσο στο εργαλειακό μέρος της τεχνητής νοημοσύνης, όσο στο ερώτημα αν η μηχανή μπορεί να αντικατοπτρίσει το «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» του ανθρώπου. Η απάντηση, προς το παρόν, είναι αρνητική: η ΑΙ στερείται ψυχής, συνείδησης και σχέσης με τον Θεό. Μπορεί όμως να υπηρετήσει τον άνθρωπο, εφόσον παραμένει υποταγμένη στην αγάπη και στην ευθύνη.

Πνευματική αναζήτηση στον ψηφιακό κόσμο

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η United Church of Christ πραγματοποίησε πέρυσι τη πρώτη λειτουργία πλήρως γραμμένη από ΑΙ, με τη συμμετοχή πιστών που κατέθεσαν τα σχόλιά τους για την «απρόσωπη» αλλά ενδιαφέρουσα εμπειρία. Στην Ευαγγελική Εκκλησία της Γερμανίας, η συζήτηση για την «τεχνητή θεία ευφυία» έχει ενταχθεί στο θεολογικό πρόγραμμα σπουδών.

Στην Ελλάδα, η προσπάθεια της Μητρόπολης Νέας Ιωνίας δείχνει έναν πιο μετρημένο δρόμο: χρήση της τεχνολογίας ως διακονία, όχι ως αντικατάσταση. Ο «ΛΟΓΟΣ» δεν μιλά «εξ ονόματος του Θεού», αλλά φέρνει τη θεολογία πιο κοντά στον ψηφιακό άνθρωπο, τον νέο που αναζητεί απαντήσεις στο κινητό του αντί στο κατηχητικό.