Η σπίθα

Η εξέγερση στην Τρίπολη πυροδοτήθηκε από την προσπάθεια του Ντμπέιμπα να εδραιώσει τον έλεγχό του στις δυνάμεις της δυτικής πολιτοφυλακής, την οποία κρίνει απαραίτητη για να αντισταθμίσει τον βαθμό ελέγχου των κινήσεων του Χαφτάρ στην Ανατολική Λιβύη. Ο Χαφτάρ εδώ και πολύ καιρό εδραίωσε τον έλεγχο των διαφόρων πολιτοφυλακών εντός της εδαφικής σφαίρας επιρροής του, κυβερνώντας με σιδηρά πυγμή στην Κυρηναϊκή. Το οριακά εκλεγμένο -προ 11 χρόνων- και απαρχαιωμένο Κοινοβούλιο, που κατ’ όνομα διοικεί την ανατολική διοίκηση, είναι πιστό στον Χαφτάρ, όπως είναι και ο διορισμένος πρωθυπουργός Οσάμα Χαμάντ.

Με την υποστήριξη από τη Ρωσία, την Αίγυπτο και τα ΗΑΕ οι δυνάμεις του Χαφτάρ σχεδόν κατέλαβαν την Τρίπολη το 2019, αλλά οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις και σύμβουλοι βοήθησαν τις δυτικές δυνάμεις να αποκρούσουν την επίθεση. Εκτοτε, αξιωματούχοι του ΟΗΕ επισκέπτονται τη χώρα συνεχώς, σε αυτό που μέχρι στιγμής ήταν μια άκαρπη προσπάθεια να πείσουν και τις δύο κυβερνήσεις να διαλυθούν, για να σχηματίσουν μια ενιαία εθνική κυβέρνηση που θα επιλεγόταν από νέες εθνικές εκλογές.

Γαλλία, Ιταλία και ΗΠΑ έχουν υποστηρίξει στον ΟΗΕ την προσπάθεια επίλυσης της κρίσης στη Λιβύη, αλλά η Ρωσία και, σε μεγάλο βαθμό, η Tουρκία εκμεταλλεύονται τις διαιρέσεις στη χώρα, για να προωθήσει η καθεμία τα δικά της γεωστρατηγικά συμφέροντα.

Ευκαιρία

Η προκλητική Μόσχα έχει αγνοήσει σε μεγάλο βαθμό τις προσπάθειες του ΟΗΕ για σταθεροποίηση στη χώρα και αντ’ αυτού επέκτεινε τη στρατιωτική της σχέση με τον Χαφτάρ, θεωρώντας το έδαφός του ως μια ιδανική πλατφόρμα για να αντισταθμίσει την επιρροή που έχασε στη Συρία μετά το τέλος Ασαντ.

Οι παραδόσεις όπλων από τη Ρωσία στον Χαφτάρ και η πρόσβαση στις βάσεις που ελέγχει παρέχουν στη Ρωσία στρατηγικό βάθος στην Αφρική και την ικανότητα να έχει παρουσία της στη ζώνη του Σαχέλ. Εκεί, η Ρωσία επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει τις δυτικές αποτυχίες, συμπεριλαμβανομένων των αναγκαστικών γαλλικών αποχωρήσεων από Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρα και Τσαντ, καθώς και την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη μεγάλη βάση των drones στον Νίγηρα. Το Κρεμλίνο όχι μόνο θέλει να εκτοπίσει τη δυτική επιρροή από την Αφρική, αλλά και να ελέγξει τον ορυκτό πλούτο (πετρέλαιο στη Λιβύη, κοιτάσματα χρυσού στο Σουδάν, εξόρυξη ουρανίου στον Νίγηρα).

Η Μόσχα βλέπει τον Χαφτάρ σαν «εισιτήριο» για την οικοδόμηση μιας μόνιμης ναυτικής παρουσίας στη Μεσόγειο. Μια ναυτική βάση με… θέα στη Μεσόγειο, καθώς και άλλες αναπτύξεις, θα βοηθήσει τη Ρωσία να ελέγξει ή να επηρεάσει τις οδούς διέλευσης από τη Λιβύη, ασκώντας πίεση στην Ευρώπη σε ζωτικής σημασίας δρομολόγια για την ενέργεια και τις υποδομές. Τον Φεβρουάριο, δορυφορικές εικόνες κατέγραψαν την αποστολή συστημάτων αεράμυνας S-300 και S-400 από τη Ρωσία στη Νότια Λιβύη. Σχεδόν 1.000 Ρώσοι στρατιωτικοί έχουν, επίσης, μετεγκατασταθεί στη Λιβύη από τη Συρία μετά την κατάρρευση του Ασαντ. Οι προστιθέμενες δυνάμεις συμπληρώνουν τους πρώην μισθοφόρους της Wagner, που πλέον είναι επίσημα ενσωματωμένοι στον στρατό της Ρωσίας ως το «Σώμα της Αφρικής» μετά τη δολοφονία Πριγκόζιν από το καθεστώς Πούτιν. Από την πλευρά του, ο Χαφτάρ θεωρεί τις ρωσικές στρατιωτικές αναπτύξεις ως μοχλό πίεσης κατά της Τρίπολης.

Ως ένδειξη της διευρυνόμενης στρατηγικής σχέσης, ο Χαφτάρ και ο γιος του, Σαντάμ, επισκέφθηκαν τη Μόσχα στις αρχές Μαΐου, για να παρακολουθήσουν τελετές που σηματοδοτούν τη νίκη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις 12 Μαΐου, η υπηρεσία Τύπου του Κρεμλίνου ανακοίνωσε απλώς ότι «ο πρόεδρος (σ.σ.: Βλαντιμίρ Πούτιν) συναντήθηκε με τον αρχηγό του Λιβυκού Εθνικού Στρατού, Χαλίφα Χαφτάρ».

Ηπια προσέγγιση

Την ίδια στιγμή, η αχαλίνωτη φιλοδοξία του Χαφτάρ να ελέγξει όλη τη Λιβύη τον οδήγησε να χτίζει δεσμούς με την Τουρκία, τον αντίπαλο της Μόσχας για γεωστρατηγική τοποθέτηση στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Χαφτάρ και οι σύμμαχοί του φαίνεται να εκτιμούν τη χρήση «ήπιας ισχύος» από τον Ερντογάν για την οικοδόμηση επιρροής στα ανατολικά, σε αντίθεση με τη στρατιωτική προσέγγιση της Μόσχας.

Μετά την καταιγίδα «Daniel» και την κατάρρευση των φραγμάτων της Derna τον Σεπτέμβριο του 2023 (περιγράφεται ως «η 11η Σεπτεμβρίου της Λιβύης») η Τουρκία παρείχε ανθρωπιστική βοήθεια και άνοιξε διαύλους επικοινωνίας με τις Αρχές στο Τομπρούκ. Τον Απρίλιο, η Αγκυρα φιλοξένησε επίσκεψη του Σαντάμ Χαφτάρ για συναντήσεις με τον Τούρκο υπουργό Αμυνας, Γιασάρ Γκιουλέρ, και άλλους στρατιωτικούς αξιωματούχους στην Αγκυρα, όπου συζήτησαν την προμήθεια εξοπλισμού και την παροχή εκπαίδευσης στις δυνάμεις του LNA. Συμμετέχοντας και στις δύο πλευρές του χάσματος της Λιβύης στα υψηλότερα επίπεδα, η Tουρκία φαίνεται να είναι σε θέση να σχεδιάσει την πολιτική λύση στις διαιρέσεις της Λιβύης που μέχρι στιγμής έχουν αποφύγει οι διαπραγματευτές του ΟΗΕ.

Η οικοδόμηση σχέσεων της Τουρκίας με τους ηγέτες της Ανατολικής Λιβύης έχει αρχίσει να «μετρά» οφέλη για τη γεωστρατηγική της Αγκυρας. Η ονομαστική κυβερνητική Αρχή της Ανατολής, η Βουλή των Αντιπροσώπων, φέρεται να ετοιμάζεται να επικυρώσει την παράνομη και αμφιλεγόμενη ναυτιλιακή συμφωνία με την Tουρκία (μνημόνιο). Αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να μεταβάλει σημαντικά τη στρατηγική ισορροπία δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο υπέρ της Αγκυρας.

Ενα παράνομο μνημόνιο κατανόησης (MoU) του 2019 μεταξύ της Tουρκίας και του Χαφτάρ οριοθετούσε τα θαλάσσια σύνορα και χορήγησε στην Τουρκία πρόσβαση σε μια τεράστια οικονομική ζώνη στη Μεσόγειο. Ωστόσο, η συμφωνία αμφισβητήθηκε από την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αίγυπτο και την ανατολική διοίκηση στο Τομπρούκ, η οποία δεν αναγνωρίζει την εξουσία της GNU, η οποία υπογράφει συμφωνίες με εξωτερικές δυνάμεις για λογαριασμό όλων των Λιβύων.

Εκθέσεις

Πρόσφατες εκθέσεις 4 μυστικών υπηρεσιών δείχνουν ότι η Ανατολική Λιβύη έχει σχηματίσει μια επιτροπή, για να επανεξετάσει και ενδεχομένως να επικυρώσει τη συμφωνία. Η έγκριση της συμφωνίας θα ευθυγραμμίσει όλες τις μεγάλες λιβυκές παρατάξεις -τόσο στα δυτικά όσο και στα ανατολικά- με τις θαλάσσιες διεκδικήσεις της Τουρκίας, στην πορεία που θα αντιμετώπιζε τη διμερή ναυτική συμφωνία της Ελλάδας με την Αίγυπτο. Κατά την άποψη πολλών αναλυτών, η πιθανή επικύρωση της θαλάσσιας συμφωνίας από το ανατολικό Κοινοβούλιο της Λιβύης θα μπορούσε να αποδειχθεί καθοριστική στις συνεχιζόμενες διαφορές σχετικά με τους ενεργειακούς πόρους της Μεσογείου και την περιφερειακή επιρροή.

Η θαλάσσια συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης, αν επικυρωθεί από το Τομπρούκ, δεν θα έθετε απαραίτητα τη Μόσχα και την Αγκυρα σε τροχιά αντίθεσης. Οι δύο δυνάμεις έχουν καθιερώσει στη Λιβύη αυτό που οι αναλυτές χαρακτηρίζουν ως «διαχειριζόμενη αντιπαλότητα» ή «διεθνής συνεργασία», όπως έχει παρατηρηθεί προηγουμένως σε άλλα θέατρα όπου τα συμφέροντά τους συγκρούονται ταυτόχρονα, αλλά και επικαλύπτονται, όπως στη Βόρεια Συρία και τον Νότιο Καύκασο.

Σε ρόλο θεατή ο Τραμπ

Η επεκτεινόμενη τουρκική και ρωσική επιρροή στη Λιβύη έχει κάνει τους αναλυτές να αμφισβητήσουν τις απαράδεκτες θέσεις του Ντόναλντ Τραμπ και το εάν η Ουάσιγκτον έχει παραχωρήσει επιρροή στη Βόρεια Αφρική σε άλλες δυνάμεις, ιδίως στη Ρωσία.

Iσως εν μέρει για να καθησυχάσει τους συμμάχους της στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, τον Μάρτιο, η Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ διεξήγαγε μια ειδική άσκηση στη Λιβύη, συμπεριλαμβανομένων των βομβαρδιστικών B-52, ενώ όλο τον Μάιο οι Αμερικανοί πραγματοποίησαν μαζί με 4 ευρωπαϊκές και 16 αφρικανικές χώρες την ετήσια άσκηση AFRΙCAΝ LION 2025.

Η άσκηση -όπως είναι σε θέση να γνωρίζει ο υπογράφων- αντιπροσώπευε μια προσπάθεια των CIA-DIA-AFRICOM- NATO να παρουσιάσουν στους Λίβυους ηγέτες, ιδιαίτερα στον Χαφτάρ, με μια στρατηγική εναλλακτική λύση απέναντι στη φιλοξενία ενός συνεχώς αυξανόμενου αριθμού ρωσικών στρατευμάτων που σταθμεύουν σε βάσεις που ελέγχονται από το χαφταρικό LNA στη Λιβύη αλλά και ότι πολλά μπορούν να συμβούν.