Σε μία σειρά από επιμέρους μελέτες αναλύεται η επίπτωση της κλιματικής κρίσης στα νοικοκυριά, στον πρωτογενή τομέα, στη βιομηχανία, στον τουρισμό, στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και τον χρηματοπιστωτικό τομέα, ενώ επισημαίνει τους κινδύνους και κάνει προτάσεις πολιτικής για την αύξηση της ανθεκτικότητας της οικονομίας.

Επιπτώσεις

Ειδικότερα, στις δυνητικές επιπτώσεις για τα ελληνικά νοικοκυριά το ΙΟΒΕ τονίζει στη σχετική μελέτη ότι εκτός από την ένταση της ενεργειακής φτώχειας, αποτέλεσμα της επιδεινούμενης ενεργειακής κρίσης θα είναι η μείωση διαθέσιμου εισοδήματος, η αύξηση ανελαστικών δαπανών για θέρμανση και ψύξη και η μετατόπιση της κατανάλωσης σε άλλους κλάδους.

Στο ακραίο κλιματικό σενάριο, μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος κατά 10% και αλλαγή στις καταναλωτικές συνήθειες δύνανται να περιορίσουν το ΑΕΠ κατά 16 δισ. ευρώ ετησίως, με εκτιμώμενη απώλεια 327 χιλ. θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης.

Ο πρωτογενής τομέας αποτελεί θεμελιώδη πυλώνα της ελληνικής οικονομίας, με ιδιαίτερη σημασία για την ανάπτυξη της περιφέρειας και την κοινωνική συνοχή. Η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) του τομέα ανέρχεται σε περίπου 7,4 δισ. €, με βασική πηγή την παραγωγή φυτικών και ζωικών προϊόντων. Η μελέτη εκτιμά πως ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως η κακοκαιρία «Daniel», μπορούν να προκαλέσουν απώλειες άνω του 1,4 δισ. ευρώ στην τριετία και απώλεια 58 χιλ. θέσεων εργασίας. Επιπλέον, έως και το 10% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων ενδέχεται να μην επιστρέψει στην παραγωγή.

Βιομηχανία

Η βιομηχανία, αν και εξακολουθεί να υπολείπεται του ευρωπαϊκού μέσου όρου, παραμένει βασικός μοχλός παραγωγής και απασχόλησης. Το 2023 το μερίδιό της στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) ανήλθε σε 15% (30,2 δισ. €), έναντι 14% το 2015, ενώ η απασχόληση στον κλάδο διαμορφώθηκε σε 479 χιλ. άτομα (9,5% της συνολικής απασχόλησης).

Η σχετική μελέτη τεκμηριώνει ότι υπό συνθήκες επιτάχυνσης της πράσινης μετάβασης, το ΑΕΠ μπορεί να ενισχυθεί κατά 2,4 δισ. €  ετησίως και να δημιουργηθούν έως 25 χιλ. θέσεις εργασίας. Η αναπτυξιακή προοπτική εκτείνεται και σε περιοχές Δίκαιης Μετάβασης, όπως η Δυτική Μακεδονία.

Τράπεζες

Ο χρηματοπιστωτικός τομέας εκτίθεται τόσο σε φυσικό κίνδυνο όσο και σε κίνδυνο μετάβασης λόγω της κλιματικής αλλαγής. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι το 91% των δανείων των ελληνικών συστημικών τραπεζών αφορά σε κλάδους που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, ωστόσο, κατά μέσο όρο, μόνο το 1,9% των περιουσιακών στοιχείων είναι ευθυγραμμισμένο με την ευρωπαϊκή ταξινομία. Παράλληλα, περίπου το 7% των χορηγήσεων αφορά σε επενδύσεις που εκτίθενται σε οξύ φυσικό κίνδυνο.

Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στο σημαντικό ασφαλιστικό κενό έναντι φυσικών καταστροφών. Παρά την αύξηση της προσφοράς προϊόντων, η ασφαλιστική κάλυψη παραμένει εξαιρετικά χαμηλή, ειδικά στον αγροτικό τομέα και σε περιοχές υψηλού κινδύνου, με μόλις το 3% των συνολικών ζημιών να καλύπτεται μέσω ιδιωτικής ασφάλισης – ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο του ΕΟΧ (21%).

Απώλειες 2,2 δισ. ευρώ στον τουρισμό

Ο τουρισμός, η αποκαλούμενη βαριά βιομηχανία της χώρας, συμβάλλει κατά περίπου 18% στο ΑΕΠ και δημιουργεί περισσότερες από 800 χιλ. άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη και τις αλληλεπιδράσεις του με άλλους κλάδους της ελληνικής οικονομίας.

Με δεδομένο πως η θερινή αιχμή σε παραδοσιακούς προορισμούς αναμένεται να συρρικνωθεί λόγω ακραίων θερμοκρασιών, η μελέτη εκτιμά πιθανές απώλειες μέχρι και 2,2 δισ. και απώλεια 38 χιλ. θέσεων πλήρους απασχόλησης ετησίως. Ωστόσο, μέσα από στοχευμένες παρεμβάσεις επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου και ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού, είναι εφικτή η αντιστάθμιση των απωλειών και μία οριακή αύξηση του ΑΕΠ κατά 228 εκατ. € και 6,6 χιλ. νέες θέσεις εργασίας ετησίως.

Οι έξι προτάσεις του ΙΟΒΕ

Η έκθεση καταλήγει σε ένα συνεκτικό στρατηγικό σχέδιο δράσης με τομεακές προτάσεις για πολιτικές προσαρμογής, επενδυτικές κατευθύνσεις, χρηματοδοτικά εργαλεία και θεσμικές παρεμβάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, το ΙΟΒΕ προτείνει μία δέσμη προτάσεων πολιτικής:

1 Προστασία των νοικοκυριών – απαραίτητες επενδύσεις στην ενεργειακή αποδοτικότητα, στην προσαρμογή του συστήματος Υγείας και τη βελτίωση του δικτύου Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, με έμφαση στην ηλεκτροκίνηση.

2 Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού που περιορίζουν τις απώλειες από την πτώση της θερινής ζήτησης, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. 

3 Ενίσχυση της ανθεκτικότητας του πρωτογενούς τομέα και υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών που βελτιώνουν την απορρόφηση άνθρακα, περιορίζουν τις απώλειες από την κλιματική αλλαγή, προστατεύουν τη διατροφική επάρκεια και στηρίζουν το αγροτικό εισόδημα με αξιοποίηση της τεχνολογίας και καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων. 

4 Ενίσχυση της βιομηχανίας μέσα από στοχευμένες παρεμβάσεις σε υποδομές, τεχνολογία και δεξιότητες, που επιταχύνει την πράσινη μετάβαση, ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και στηρίζει τη στρατηγική αυτονομία της ελληνικής οικονομίας. 

5 Ενίσχυση της οικοκαινοτομίας, η οποία μπορεί να παρέχει λύσεις απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Η σύνδεση με την επιχειρηματικότητα ενισχύει τη βιώσιμη ανάπτυξη, δημιουργώντας ευκαιρίες απασχόλησης και επενδύσεων. 

6 Αποτελεσματική ενσωμάτωση του κλιματικού κινδύνου στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, η οποία είναι αναγκαία για τη σταθερότητα, τη βιωσιμότητα και τη διοχέτευση πόρων προς την πράσινη μετάβαση.