Το Ισραήλ πέρασε σε ένα δόγμα πρόληψης μέσω επιθετικής στρατιωτικής δράσης οπουδήποτε στην ευρύτερη περιοχή, ακόμη και κατά παράβαση της κυριαρχίας των συμμάχων των ΗΠΑ, όπως στην περίπτωση του Κατάρ.

Ενταση

Πριν από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023, λίγοι προέβλεπαν ότι το Ισραήλ θα επετίθετο στρατιωτικά σε ιρανικό έδαφος ή θα τολμούσε να χτυπήσει στόχους σε κράτη στενά συνδεδεμένα με τις ΗΠΑ. Οι ισραηλινές τακτικές έχουν, κατά καιρούς, προκαλέσει ένταση στη δυναμική της χώρας με τις ΗΠΑ. Ωστόσο, η σχέση ΗΠΑ-Ισραήλ παραμένει στενή, αλληλένδετη και οργανική, καθώς οι δύο κυβερνήσεις, που υποστηρίζονται σιωπηλά από μια κρίσιμη μάζα Αράβων και άλλων περιφερειακών ηγετών, παραμένουν ευθυγραμμισμένες στις προσπάθειές τους να διασφαλίσουν ότι η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν δεν θα ανακάμψει από τις οπισθοδρομήσεις της.

Οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και οι αραβικοί περιφερειακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ συνεχίζουν να συνεργάζονται για την καταπολέμηση ριζοσπαστικών ένοπλων παρατάξεων που υποστηρίζονται από το Ιράν ή συνδέονται με σουνιτικά τζιχαντιστικά κινήματα. Οι τζιχαντιστικές ομάδες, όπως το Ισλαμικό Κράτος, παραμένουν ενεργές και επιδιώκουν να επωφεληθούν από την περιφερειακή αναταραχή μετά την 7η Οκτωβρίου, για να ανοικοδομήσουν τις τάξεις και τις δυνατότητές τους.

Η ισραηλινή και αμερικανική στρατηγική για την αντιμετώπιση του «Αξονα Αντίστασης» του Ιράν στρατιωτικά έχει αποδυναμώσει τους μη κρατικούς παράγοντες που είναι ευθυγραμμισμένοι με το Ιράν. Παράλληλα, έχει ενθαρρύνει τον Λίβανο και το Ιράκ να διεκδικήσουν την κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή.

Στο προσκήνιο

Η παγκόσμια αποστροφή για τον μεγάλο αριθμό θανάτων Παλαιστίνιων αμάχων έχει φέρει το Παλαιστινιακό στο προσκήνιο της παγκόσμιας διπλωματίας. Διεθνείς ηγέτες εκφράζουν όλο και περισσότερο την υποστήριξή τους στις παλαιστινιακές φιλοδοξίες για κρατική υπόσταση. Ωστόσο, η πολεμική στρατηγική του Ισραήλ και το Σχέδιο 20 Σημείων του Τραμπ για τη Γάζα, καθώς και η πολιτική των αραβικών κρατών, υποδηλώνουν ότι η Χαμάς και η ιδεολογία της «αντίστασης» δεν θα ηγηθούν της επόμενης φάσης του παλαιστινιακού εθνικού κινήματος.

Πολλοί περιφερειακοί ηγέτες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το Ισραήλ έχει αντικαταστήσει το Ιράν ως τον επιθετικό παράγοντα -ύψιστης ανησυχίας- στη Μέση Ανατολή. Οι Αραβες ηγέτες δεν βλέπουν ούτε τη Ρωσία, την Κίνα, την Τουρκία ή οποιαδήποτε άλλη δύναμη ως εγγυητή ασφάλειας. Από την άλλη πλευρά, η ανησυχία για την ισραηλινή επιθετικότητα και ηγεμονία στη Μέση Ανατολή έχει ωθήσει την αραβική διπλωματία να ψάξει… γέφυρες με το Ιράν.

Αγκυρα

Η νέα περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων άνοιξε, επίσης, έναν δρόμο για την Αγκυρα να επεκτείνει την επιρροή της, βασιζόμενη στην κυρίαρχη θέση της στη μετα-Ασαντ Συρία, καθώς και στον ουσιαστικό ρόλο της στη Δυτική Λιβύη.

Η επίδραση της ανατροπής του καθεστώτος Ασαντ τον Δεκέμβριο του 2024 στη γεωστρατηγική αρχιτεκτονική της περιοχής είναι δύσκολο να υποτιμηθεί. Η κατάρρευση του Ασαντ εξάλειψε σε μεγάλο βαθμό την ιρανική επιρροή από τη Συρία και έκοψε μία βασική αρτηρία μέσω της οποίας το Ιράν τροφοδοτεί τον κύριο εταίρο του στον Αξονα της Αντίστασης, τη λιβανέζικη Χεζμπολάχ.

Ενα σουνιτικό ισλαμιστικό κίνημα, που κάποτε ήταν σύμφωνο με την Αλ Κάιντα, ανέλαβε την εξουσία στη Συρία, αλλά ο ηγέτης του, Αχμέντ αλ-Σαράα, έχει αποδείξει την ικανότητα των τζιχαντιστικών ομάδων να μεταμορφώνονται σε εθνικιστικά κινήματα που μπορούν να συνεργαστούν με τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές δυνάμεις.

Η απόφαση του Τραμπ να άρει τις κυρώσεις των ΗΠΑ στη Συρία, παρά το υπόβαθρο των νέων ηγετών της Δαμασκού, κατέδειξε απροσδόκητη ευελιξία στην πολιτική κυρώσεων των ΗΠΑ, καθώς και την ικανότητα της Ουάσιγκτον να συμφιλιωθεί με πρώην περιφερειακούς αντιπάλους. Οι επιπτώσεις της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου κατέδειξαν, επίσης, τον βαθμό στον οποίο ένοπλες ομάδες στην περιοχή μπορούν να αποτελέσουν απειλή όχι μόνο για τη Μέση Ανατολή αλλά και για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια.

Υεμένη

Το κίνημα των Χούθι στην Υεμένη εξέφρασε την αλληλεγγύη του προς τη Χαμάς επιτιθέμενο σε εμπορικά πλοία που διέρχονται από την Ερυθρά Θάλασσα. Οι επιθέσεις προκάλεσαν βύθιση αρκετών δεξαμενόπλοιων και ώθησαν τις παγκόσμιες ναυτιλιακές εταιρίες να αλλάξουν δρομολόγια για να αποφύγουν την Ερυθρά Θάλασσα (η κυκλοφορία μέσω της Ερυθράς Θάλασσας έχει μειωθεί κατά τουλάχιστον 50%). Οι ΗΠΑ προχώρησαν σε αντίποινα πλήττοντας εγκαταστάσεις των Χούθι σε μια προσπάθεια να τηρήσουν τη δέσμευσή τους για ελεύθερη ναυσιπλοΐα.

Ωστόσο, οι Χούθι συνέχισαν τις επιθέσεις τους σε δεξαμενόπλοια και εμπορικά πλοία και ορκίστηκαν να το κάνουν όσο το Ισραήλ παραμένει στρατιωτικά εμπλεκόμενο στη Γάζα. Οι Χούθι συνέχισαν, επίσης, ένα σταθερό μπαράζ επιθέσεων με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο Ισραήλ, αν και οι περισσότερες από τις εκτοξεύσεις τους αναχαιτίζονται. Μέχρι τώρα, κανείς δεν έχει καταφέρει να περιορίσει τη δράση των Χούθι, ούτε οι ΗΠΑ ούτε κάποιος από τους συμμάχους των ΗΠΑ.

ΕΚΚΩΦΑΝΤΙΚΕΣ ΑΠΟΥΣΙΕΣ

Σε ρόλο θεατή Ρωσία και Κίνα

Παρά τις πολλές αλλαγές στην περιοχή, αν κάτι έχει κάνει εντύπωση είναι η απροσδόκητη έλλειψη επιρροής δύο μεγάλων αντιδυτικών δυνάμεων, της Ρωσίας και της Κίνας. Η πτώση του Ασαντ μείωσε σημαντικά τη θέση της Ρωσίας στην περιοχή. Η Ρωσία δεν έκανε κανένα βήμα για να βοηθήσει στην υπεράσπιση ή την υποστήριξη του Ιράν στον δωδεκαήμερο πόλεμό του εναντίον του Ισραήλ τον Ιούνιο. Ούτε η Μόσχα ούτε το Πεκίνο κατάφεραν να αποτρέψουν μια ευρωπαϊκή προσπάθεια τον Σεπτέμβριο να «αναστραφούν» οι κυρώσεις του ΟΗΕ κατά του Ιράν. Το Πεκίνο παραμένει, από όλες τις απόψεις, πρωτίστως ένας οικονομικός παρά στρατηγικός παράγοντας στη Μέση Ανατολή και έχει αρκεστεί στο να επιτρέψει στην Ουάσιγκτον να προστατεύσει τα συμφέροντα της Κίνας στην ελεύθερη ροή πετρελαίου και εμπορίου στην περιοχή. Ωστόσο, η περιφερειακή αντίληψη ότι η Ουάσιγκτον δεν είναι πρόθυμη να περιορίσει την επιθετική στάση του Ισραήλ θα μπορούσε να οδηγήσει τους Αραβες ηγέτες να επεκτείνουν περαιτέρω τους δεσμούς ασφαλείας με τη Μόσχα και το Πεκίνο μακροπρόθεσμα.

«Κλειδί» η Ε.Ε. για την ειρήνη στη Γάζα

Η Ε.Ε. μπορεί να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στη διασφάλιση όλων των θέσεων των ΗΠΑ στη Γάζα. Αλλά για να ασκήσει επιρροή η Ε.Ε., η Γερμανία πρέπει να επανεξετάσει την ακλόνητη υποστήριξή της στο Ισραήλ.

Για δύο χρόνια, οι εσωτερικές διαιρέσεις έχουν παραλύσει την Ε.Ε. Τώρα έφτασε η ώρα τα κράτη-μέλη της Ενωσης να ομονοήσουν και να διαδραματίσουν ρόλο στη δύσκολη καταπώς φαίνεται εφαρμογή του ειρηνευτικού σχεδίου του Τραμπ. Η επικείμενη Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 23-24 Οκτωβρίου είναι ιδανική για να αρθεί η μερική αναστολή της Συμφωνίας Σύνδεσης Ε.Ε.-Ισραήλ για θέματα που σχετίζονται με το εμπόριο.

Αποστολές

Θα ήταν, επίσης, το σωστό να συμφωνήσουν οι «27» σε έναν τρόπο μεγιστοποίησης της αποστολής συνοριακής βοήθειας της Ε.Ε. μεταξύ Γάζας και Αιγύπτου (EUBAM Rafah) και της ευρωπαϊκής αποστολής για την εκπαίδευση της παλαιστινιακής Αστυνομίας και του κράτους δικαίου (στο πλαίσιο της διεθνούς δύναμης σταθεροποίησης που προτείνει η γαλλοσαουδαραβική πρωτοβουλία και το ειρηνευτικό σχέδιο της Γάζας από τον Τραμπ).

Τα μέλη της Ε.Ε. πρέπει να συμφωνήσουν σε ένα σχέδιο τώρα. Το σχέδιο της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, είναι τριπλό:

1) Αμεση υποστήριξη των δύο αποστολών (που αναφέραμε νωρίτερα) στο Ισραήλ.

2) Επιβολή κυρώσεων στους εξτρεμιστές Ισραηλινούς υπουργούς και τους βίαιους εποίκους.

3) Εν μέρει αναστολή της εμπορικής συνιστώσας της Συμφωνίας Σύνδεσης και σύσταση μιας Ομάδας Δοτών της Παλαιστίνης.

Μεταστροφή

Η Τζόρτζια Μελόνι ανακοίνωσε κατά τη διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (UNGA) ότι «το Ισραήλ έχει ξεπεράσει τις κόκκινες γραμμές, με έναν πόλεμο μεγάλης κλίμακας που περιλαμβάνει τον παλαιστινιακό άμαχο πληθυσμό πέρα από κάθε μέτρο». Ακόμη και στη Γερμανία, η κοινή γνώμη μετατοπίζεται. Μια δημοσκόπηση της YouGov τον Σεπτέμβριο έδειξε ότι το 62% των Γερμανών πιστεύει ότι το Ισραήλ διαπράττει γενοκτονία στη Γάζα, συμπεριλαμβανομένου του 60% των συντηρητικών ψηφοφόρων της Χριστιανοδημοκρατικής Ενωσης.

Στην πιο πρόσφατη συζήτηση κεκλεισμένων των θυρών στις Βρυξέλλες, άρχισαν να εμφανίζονται αυτές οι μετατοπίσεις. Οι αντιθέσεις της Αυστρίας και της Ιταλίας για την αναστολή της εμπορικής συνιστώσας της Συμφωνίας Σύνδεσης έχουν μαλακώσει. Ενώ, λοιπόν, για να εγκριθεί η αναστολή χρειάζεται πλειοψηφία, είναι απαραίτητο να συμφωνεί και η Γερμανία.

Είναι λογικό να περιμένουμε ότι η πλήρης εφαρμογή του ειρηνευτικού σχεδίου θα είναι ένας μακρύς και ελικοειδής δρόμος, σπαρμένος με αρκετές αποτυχίες και παγίδες. Αν πρόκειται να έχει οποιαδήποτε πιθανότητα να περάσει η αρχική ανταλλαγή Ισραηλινών ομήρων και Παλαιστινίων κρατουμένων, τόσο η ισραηλινή κυβέρνηση όσο και η Χαμάς θα πρέπει να νιώθουν συνεχή πίεση, ώστε να τιμήσουν τις απαιτήσεις του σχεδίου.

Ο Τραμπ προσπαθεί, επί του παρόντος, να διασφαλίσει ότι η εφαρμογή του ειρηνευτικού σχεδίου δεν θα εκτραπεί. Αλλά δεν είναι σαφές για πόσο καιρό οι ΗΠΑ θα κάνουν τον… χωροφύλακα και στις δύο πλευρές.

Ισχυρό εργαλείο

Η εμπορική συνιστώσα της Συμφωνίας Σύνδεσης της Ε.Ε. με το Ισραήλ είναι σχεδόν τόσο ισχυρό εργαλείο όσο η στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ. Το μπλοκ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ και ύστερα από δύο χρόνια πολέμου η ισραηλινή οικονομία θα υποφέρει από την αναστολή της. Οι αποστολές ανάπτυξης δυνατοτήτων της Ε.Ε. για την ασφάλεια των συνόρων και τις νέες δυνάμεις ασφαλείας, καθώς και άλλες απαιτούμενες πολιτικές μεταρρυθμίσεις, είναι απαραίτητες.

Ο ρόλος της Γερμανίας

Η Ε.Ε. βρίσκεται σε ένα σημαντικό σημείο: Σε μια κρίσιμη σύγκρουση έχει σημαντική επιρροή μέσω πολιτικών «εργαλείων» που είναι απόλυτα σύμφωνα με τις αρχές της για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Αλλά για να αξιοποιήσει η Ενωση αυτά, χρειάζεται ένα κεντρικό κράτος, τη Γερμανία, να αλλάξει δύο θεμελιώδη στοιχεία του δόγματός της: να δει τις ιστορικές ευθύνες της -υπό το πρίσμα του Ολοκαυτώματος- ως κίνητρο για να βοηθήσει το Ισραήλ να ξεφύγει από την καταστροφική πολιτική που εφαρμόζει η ακροδεξιά κυβέρνησή του στη Γάζα και να βολευτεί χρησιμοποιώντας τη δυναμική της εξουσίας με εξαιρετικά στενούς συμμάχους. Αυτές θα ήταν ζωτικής σημασίας συνεισφορές για ένα επιτυχημένο γερμανικό και ευρωπαϊκό σημείο καμπής.