Ογδόντα πέντε ολόκληρα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την ανέγερση των Προσφυγικών, ένα συγκρότημα οκτώ πολυκατοικιών και 228 διαμερισμάτων στη λεωφόρο Αλεξάνδρας και η εικόνα με τα ετοιμόρροπα μπαλκόνια, τις σκουριασμένες εξώπορτες, τους μισογκρεμισμένους τοίχους και τις βρόμικες προσόψεις είναι αποκαρδιωτική.
Οι προσφυγικές κατοικίες που αποτέλεσαν τη πρώτη οργανωμένη προσπάθεια της Πολιτείας να στεγάσει τα θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής επανήλθαν πρόσφατα στην επικαιρότητα, με την Περιφέρεια Αττικής να επισημαίνει τα «αγκάθια» του σχεδίου αποκατάστασής τους, τονίζοντας ότι «δεν είναι μια απλή υπόθεση» όσο επιχείρησε να την παρουσιάσει η προηγούμενη διοίκηση, που κατηγορεί τον περιφερειάρχη, Γιώργο Πατούλη, ότι αδιαφορεί για το έργο.
«Οι υπηρεσίες της Περιφέρειας Αττικής είναι αντιμέτωπες με μια σειρά σημαντικών εκκρεμοτήτων (οικονομικών και τεχνικών) που δεν επιτρέπουν την άμεση έναρξη υλοποίησης του έργου» απάντησε ο Γιώργος Πατούλης στη Ρένα Δούρου. Μάλιστα ξεκαθάρισε ότι για να ξεκινήσει το έργο θα πρέπει πρώτα από όλα να εξορθολογιστεί ο προϋπολογισμός μια που ο υφιστάμενος «κρίνεται ως μη ρεαλιστικός» αλλά και να βρεθούν οι πόροι.
Η προηγούμενη ηγεσία της Περιφέρειας Αττικής είχε ανακοινώσει ότι είχαν εξασφαλιστεί 10 εκατ. ευρώ για το έργο και εκτός από την ανακαίνιση των πολυκατοικιών περιλάμβανε τη δημιουργία ξενώνων για την εξυπηρέτηση των συγγενών ασθενών του νοσοκομείου «Αγιος Σάββας», κοινωνικών κατοικιών αλλά και την ανέγερση Μουσείου Μικρασιατικής Μνήμης.
Μέσα σε όλα αυτά, οι εναπομείναντες 51 ιδιοκτήτες -συναισθηματικά δεμένοι με τα σπίτια τους- ζητάνε επιτακτικά να ξεκινήσουν οι σωστικές επεμβάσεις μια που, όπως λένε, μέρα με τη μέρα η γειτονιά τους μαραζώνει.
Ενας από τους ιδιοκτήτες και απόγονος προσφύγων είναι ο κ. Δημήτρης Ευταξιόπουλος. Χρόνια τώρα όχι μόνο αρνείται πεισματικά να εγκαταλείψει τα Προσφυγικά αλλά και παρακολουθεί στενά όλες τις εξελίξεις γύρω από το πολυπόθητο σχέδιο της ανάπλασης που «τουλάχιστον τις τελευταίες δυο δεκαετίες δυστυχώς κανείς δεν έχει τολμήσει να κάνει».
Μιλώντας στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο κ. Ευταξιόπουλος, αρχιτέκτονας στο επάγγελμα, δεν κρύβει την απογοήτευσή του για την εικόνα που βγάζει «προς τα έξω» το ιστορικό αυτό συγκρότημα. «Το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να κάνει το κράτος είναι να ανακαινίσει τα κτίρια μόνο και μόνο για αυτά που λέει ο κόσμος που περνά από μπροστά και αναρωτιέται “τι χάλι είναι αυτό, γκρεμίστε τα”. Εξωτερικά είναι χάλι, όχι όμως εσωτερικά διότι είναι 85 χρόνων και ποτέ δεν έχουν επισκευαστεί. Δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή των Προσφυγικών είναι απαξιωμένη ακόμα και από την εφορία! Οι οχτώ πολυκατοικίες έχουν τη μικρότερη αντικειμενική αξία από όλο το 7ο Διαμέρισμα».
Η ανάπλαση, σημειώνει, «δεν είναι καθόλου δύσκολο -όπως λέγεται σήμερα- να υλοποιηθεί. Με λίγα χρήματα οι πολυκατοικίες μπορούν να αποκατασταθούν πλήρως. Αν επισκευαστούν και ο υπαίθριος χώρος των δέκα στρεμμάτων στη συνέχεια γίνει κοινόχρηστος με δέντρα και παιδικές χαρές, τότε αυτή η γειτονιά θα γίνει πρότυπο σε όλη την Ευρώπη…».
Ετσι όπως τη θυμάται από παιδί. Τότε που έπαιζε ανέμελα στις χωμάτινες αλάνες σε μια γειτονιά, όπως την περιγράφει, γεμάτη ζωή. Που μοσχομύριζε από τα φαγητά των νοικοκυρών.
«Περνούσαμε ωραία, οι δρόμοι ήταν χωμάτινοι και τα σπίτια ήταν γεμάτα από κόσμο, υπήρχαν πολλά παιδιά. Φανταστείτε 228 διαμερίσματα με τέσσερα άτομα το καθένα. Τότε γνωρίζαμε ο ένας τον άλλον, πηγαίναμε επισκέψεις από σπίτι σε σπίτι, ανταλλάζαμε φαγητά, γλυκά».
Και όλα αυτά παρά τις δυσκολίες της καθημερινότητας. «Ηταν ζόρικες οι καταστάσεις. Για παράδειγμα στο wc δεν υπήρχε χώρος για ντους. Η μητέρα μου με έβαζε σε μια σκάφη, από αυτές τις τσίγκινες, στην κουζίνα και με έκανε μπάνιο εκεί μέσα. Θέρμανση δεν υπήρχε αλλά σε κάθε διαμέρισμα υπήρχε μια τρύπα για μπουρί που έβαζες τη σόμπα σου. Ψυγείο αποκτήσαμε το 1960, μέχρι τότε ήμασταν με αυτό του πάγου. Ο παγοπώλης, θυμάμαι, άφηνε τον πάγο στην είσοδο και εμείς τον ανεβάζαμε πάνω».
Με τον ερχομό του αδερφού του και επειδή το διαμέρισμα ήταν μόλις 55 τ.μ., η οικογένεια αναγκάστηκε να μετακομίσει σε μεγαλύτερο.
Μετά τις σπουδές του, ο κ. Ευταξιόπουλος αποφάσισε να επιστρέψει. Ανακαίνισε το σπίτι, στη συνέχεια αγόρασε το διπλανό και έπειτα το διαμέρισμα του πάνω ορόφου στο οποίο στεγάστηκε το γραφείο του. «Σοβάντισα όλη την πρόσοψη, εκτός από τα σημεία όπου υπήρχαν οι τρύπες από τις οβίδες στα Δεκεμβριανά. Τα σημάδια υπάρχουν ακόμη και σήμερα σε όλες τις πολυκατοικίες. Την περίοδο των Δεκεμβριανών οι ιδιοκτήτες έφυγαν από τα διαμερίσματα. Δόθηκαν μάχες και όταν σταμάτησαν, τότε επιστρέψαμε. Είναι μια ιστορική γειτονιά που δεν την αλλάζω με τίποτε…».
Συλλογική μνήμη
«Πρόκειται για ιστορικά μνημεία τα οποία φέρουν τη μνήμη των προσφύγων» αναφέρει από την πλευρά του ο πρόεδρος του Πολιτιστικού και Περιβαλλοντικού Συλλόγου Κέντρου Αμπελοκήπων, κ. Φαίδων Παπαθεοδώρου.
Από το 2009 ο σύλλογος έχει προβεί σε σειρά από ενέργειες για την ανάπλαση των Προσφυγικών, προτείνοντας συγκεκριμένα πράγματα.
«Η προηγούμενη κυβέρνηση απένταξε τα Προσφυγικά από το ΤΑΙΠΕΔ και στη συνέχεια τα παραχώρησε κατά κυριότητα στην Περιφέρεια η οποία, όταν τα πήρε, ανακοίνωσε ότι θα τα αναπλάσει. Εμείς επιμένουμε και λέμε ό,τι είναι να γίνει εκεί πρέπει να δηλωθεί στο πλαίσιο της ανάπλασης της συνολικής περιοχής» υποστηρίζει ο κ. Παπαθεοδώρου.
Και προσθέτει: «Κάναμε συντονισμένες προσπάθειες από την πρώτη στιγμή, προτείναμε ένα μεγάλο μέρος να γίνει Μικρασιατικό Μουσείο, υπάρχει από το 2010 δημοσιοποιημένη η πρόταση που είχε γίνει από την Ενωση Σμυρνέων, που τότε κατά σύμπτωση ήμουν αντιπρόεδρος. Επιπλέον, προτείναμε να παραχωρηθούν κάποια διαμερίσματα ώστε να στεγάσουν τις ανάγκες των συγγενών των καρκινοπαθών που έρχονται για νοσηλεία στο νοσοκομείο “Αγιος Σάββας” και να δοθεί ένα μέρος προκειμένου να γίνει ένας ξενώνας για τις κακοποιημένες γυναίκες. Το τελευταίο ουσιαστικά ατόνησε διότι δεν υπήρχε ενδιαφέρον από κανέναν φορέα».
Εμπόδια
Η σημερινή διοίκηση ευελπιστεί το έργο να ξεκινήσει σύντομα, ωστόσο για να συμβεί αυτό θα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα εμπόδια που υπάρχουν. Ενα από αυτά είναι η απροθυμία συναίνεσης των συνιδιοκτητών των πολυκατοικιών.
Για την έκδοση της οικοδομικής άδειας επαρκούσε μεν η σύμφωνη γνώμη του 66% των συνιδιοκτητών αλλά στο στάδιο των εργασιών θα πρέπει να εξασφαλιστεί η πρόσβαση και η αποκατάσταση (τουλάχιστον σε στατικά στοιχεία του φορέα, σε στοιχεία προσόψεων και σε Η/Μ εγκαταστάσεις που διατρέχουν το κτίριο) σε όλες τις ιδιοκτησίες. Αυτή τη στιγμή υπάρχει η συναίνεση σε ποσοστό 89%.
Αλλο ένα πρόβλημα είναι και το γεγονός ότι εκκρεμεί η τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου της περιοχής. Αυτή τη στιγμή, όλος ο περιβάλλων χώρος και οι οδοί που υφίστανται θεωρούνται κοινόχρηστος χώρος. Η κατασκευή υπόγειου χώρου στάθμευσης και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, ως εκ τούτου, προϋποθέτουν την τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου από τον Δήμο Αθηναίων.
Μάλιστα, σύμφωνα με την Περιφέρεια, η κατασκευή του υπόγειου χώρου στάθμευσης και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου θα πρέπει να προηγηθούν των εργασιών αποκατάστασης.
Κατασκευή στα πρότυπα του Bauhaus
Οι 8 πολυκατοικίες της Λ. Αλεξάνδρας χτίστηκαν μεταξύ των ετών 1933 και 1935 από τους μηχανικούς Κίμωνα Λάσκαρη και Δημήτρη Κυριακό, με σκοπό να στεγάσουν αποκλειστικά πρόσφυγες. Τα 228 διαμερίσματα αγοράστηκαν (κατόπιν κληρώσεως) από προσφυγικές οικογένειες Μικρασιατών και Ποντίων, έναντι περίπου 80.000 δραχμών.
Η κατασκευή τους έγινε με βάση τα πρότυπα του Bauhaus και ως κτίρια θεωρούνται σημεία αναφοράς της συλλογικής μνήμης, ιδιαίτερα της εποχής του Μεσοπολέμου.
Τον χώρο όπου σχεδιαζόταν να κατασκευασθούν αρχικά οι πολυκατοικίες διεκδικούσε ο Παναθηναϊκός. Το γήπεδο τελικά χτίστηκε απέναντι από τα Προσφυγικά.
Στα Δεκεμβριανά του 1944 τα κτίσματα βρέθηκαν στο επίκεντρο των συγκρούσεων και στους τοίχους τους παραμένουν βαθιά χαραγμένα τα σημάδια από τις σφαίρες.
Με τον χρόνο εγκαταλείφθηκαν και στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας είχε προταθεί να κατεδαφιστούν οι μισές.
Το 2009 με απόφαση του τότε υπουργού Πολιτισμού, Αντώνη Σαμαρά, επικυρώθηκε απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), με την οποία ζητήθηκε να χαρακτηριστεί ως μνημείο ολόκληρο το συγκρότημα λόγω της ιστορικής, αρχιτεκτονικής και κοινωνικής του σημασίας.
Το 2014 137 διαμερίσματα που ανήκαν στην κυριότητα του Δημοσίου μεταφέρθηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ. Στη συνέχεια περιήλθαν στην κυριότητα της Περιφέρειας Αττικής.
Σήμερα στα Προσφυγικά εκτός από τους ελάχιστους ιδιοκτήτες διαμένουν πρόσφυγες, μετανάστες, άστεγοι και άτομα που πρόσκεινται στον αντιεξουσιαστικό χώρο.
Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου της Κυριακής